Toekomstindicator 2022

Vlaanderen is een topregio inzake innovatie. Deze Vlaamse Regering uitte de ambitie om een investeringsnorm van minstens 3% in O&O te realiseren. Met 3,6% behoren we tot de absolute top in Europa. Het aantal mensen dat bezig is met wetenschap en techniek stijgt jaar na jaar. De innovatiesteun van het Agentschap voor Innoveren & Ondernemen lag nooit hoger dan in 2020 en 2021. Het toont het beeld van een dynamische, kennisgedreven economie in volle ontwikkeling.

Tegelijkertijd is de huidige economische situatie niet optimaal. Onzekerheid is daarbij het kernwoord. Na een eerste klap door de coronacrisis, speelt de situatie in Oekraïne de hele wereld parten. Het is moeilijk te voorzien hoe de situatie er over enkele maanden uit zal zien. De stijgende energieprijzen en de verstoorde toevoerketens vuren de stijging van prijzen en lonen aan. Onze competitiviteit komt onder druk te staan.

Een reëel risico bestaat erin dat bedrijven in zulke onzekere tijden hun investeringen in innovatie en digitalisering terugschroeven. Nochtans vormen deze juist het antwoord op de uitdagingen die zich voordoen. Om onze economie te beschermen tegen prijsschomme lingen op de wereldmarkt moeten we werk maken van een grotere onafhankelijkheid van fossiele energiebronnen. Innovatie en duur zaamheid gaan daarvoor hand in hand. Ook investeringen in digitali sering – cyberveiligheid, gebruik van data, AI – mogen niet blijven liggen. Ze zijn cruciaal om onze competitiviteit en onze productiviteitsgroei aan te Innovatiestuwen.iseen

permanente opgave en daagt ook onze manier van wer ken uit. In een snel veranderende arbeidsmarkt moeten werknemers nieuwe vaardigheden ontwikkelen en permanent bijleren. Op dat vlak moeten we nog een tandje bijsteken. We moeten als het ware de omslag maken naar een echte opleidingscultuur en de opleidingsdeelname verhogen. Om die ‘leergoesting’ te stimuleren verlengt de Vlaamse Regering het gemeenschappelijk initiatiefrecht voor werkgever en werknemer bij het Vlaams opleidingsverlof. Zo kan een werknemer tot 250 VOV-uren opnemen. Bovendien breiden we het systeem van duaal leren uit naar het volwassenonderwijs. Zo kunnen we de combinatie van leren op school en op de werkplek nog meer aanwakkeren.

Vele bedrijven staan voor de uitdaging om vandaag nog personeel te vinden om hun vacatures in te vullen. In Vlaanderen zijn er ruim 665.000 inactieven op arbeidsleeftijd. De arbeidsmarktkrapte noodzaakt vele bedrijven om kansen te geven aan niet-traditionele profielen en zo de arbeidsreserve verder aan te boren. Als Vlaamse Regering ondersteunen we dat via de erkenning van verworven competenties en beroepskwalificaties. Zo kunnen ook mensen die niet meer op de arbeidsmarkt actief waren of over de benodigde diploma’s beschikken aansluiting vinden op onze arbeidsmarkt. Daarnaast zal het decreet Individueel Maatwerk personen met een arbeidsbeperking helpen ook in een reguliere arbeidscontext aan de slag te gaan of blijven. Kortom, de krapte is een kans voor diversiteit en een meer inclusief Vlaanderen.

Vorig jaar leek het einde van de tunnel in zicht. Op basis van het economisch dashboard konden we afleiden dat we de coronapandemie relatief goed hadden doorstaan. Ondertussen heeft het bedrijfsleven zich goed georga niseerd en kan het flexibel omschakelen bij een volgende opflakkering van een pandemie. De ‘draaiboeken’ liggen in de kast, hopelijk voorgoed…

De positieve vooruitzichten die er toen waren staan in schril contrast met de situatie waarin onze economie zich vandaag bevindt. Helaas zitten wij vandaag in een economische realiteit waarbij we weer onze adem moeten inhouden. Na de coronacrisis, is er nu de oorlog in Oekraïne die onze economie zwaar onder druk zet. Verschillende gevolgen van deze oorlog zoals de beperking van de export naar Rusland, de stijgende energieprijzen en de schaarste van bepaalde grondstoffen blijken rampzalig te zijn voor ondernemers, consu menten, overheden,… kortom voor de hele wereldeconomie.

Ondanks deze nieuwe tegenslag zit er niks anders op dan de nieuwe uitdagingen recht in de ogen te kijken, de situatie is nu eenmaal zoals ze is. In de Toekomstindicator 2022 van Voka – KvK Limburg zien we de verschillende economische uitdagingen voor Limburg én een aantal recepten om op verschillende domeinen (terug) beter te doen. Met de nodige flexibiliteit en creativiteit zullen wij ook nu weer leren omgaan met de negatieve gevolgen van een crisis en de moed vinden om met een positieve blik naar de toekomst kijken. Laten wij dan ook van de gelegenheid gebruik maken om na het herstel, ook onze economische positie te verstevigen. Bij een aantal indicatoren uit de Toekomstindicator staat onze provincie in de top 3. Onze ambitie moet zijn om in het algemeen klassement ook de 3e plaats in te nemen. Dit vereist een algemeen goede en stevige economische basis en een aantal indicatoren die de hoogste podium plaats ambiëren. Onder het motto ‘never waste a good crisis’ is het nu misschien wel het ideale moment om de fundamenten van deze goede en stevige basis te leggen.

De Oekraïnecrisis heeft mondiaal een economische aardbeving veroorzaakt met uitdijende trillingen die de grote verbondenheid tussen de verschillende economieën aantoont. Om dit in de toekomst te beperken is het belangrijk om zélf meer ambitie aan de dag te leggen om grote projecten zélf in handen te nemen en - indien nodig – samen te werken met de ons omringende landen. Op die manier kan onze regio een sterke economische kern worden die minder afhankelijk is van de rest van de wereld

Ten slotte is de mismatch op de arbeidsmarkt het afgelopen jaar heel zichtbaar geworden in verschillende sectoren. Het is hoopvol dat de interesse in ‘harde richtingen’ in het BSO en het TSO terug in stijgende lijn is. Ook binnen het ASO stijgt het aantal leerlingen in een STEM-richting. Ik ben ervan overtuigd dat de oplossing voor deze mismatch ook een deel is van de oplossing om een inhaalbeweging in de economische groei binnen onze provincie op gang te trekken.

Laten we in deze woelige tijden terug een aangename versnelling zoeken waarmee de Limburgse economie verder kan groeien. Vanuit dit tempo kunnen we telkens een tandje hoger schakelen om met dezelfde inspanning veel verder te geraken.

Together, more ambition!

Bedrijven hebben tijdens de coronapandemie continu en flexibel moeten schakelen. De Limburgse economie heeft de coronacrisis ondergaan, maar heeft die vooral succesvol doorstaan. Het herstel gaat echter gepaard met alarmsignalen: stijgende grondstofprijzen, hogere loonkosten, een historisch hoge inflatie,… De oorlog in Oekraïne veroorzaakt bijkomend grote problemen zoals energieprijzen op recordhoogte, verminderde exportmogelijkheden, groeiende bevoorradingsproblemen, een dalend Deondernemersvertrouwen,…parametersvandeToekomstindicator

tonen dat de Limburgse bedrijven voldoende veerkracht tonen en voorlopig goed stand houden. De veer kan echter niet oneindig worden gerekt. Het aantal faillissementen stijgt nu reeds. Ondernemers verwachten van de over heid gepaste acties om de economische groei te stimuleren. Als provinciale overheid doen we binnen onze verantwoordelijkheden het maximale. Zo investeren we deze legislatuur een historisch bedrag in Verderinfrastructuur.vernieuwen

en innoveren we het economisch weefsel van Limburg via ons economisch toekomstplan SALKturbo. Daarmee is er een eensgezinde collectieve ambitie om te investeren in een innovatieve, digitale, duurzame en inclusieve economie. Het visieplan is in volle uitvoering met 61 goedgekeurde projecten voor een investeringsvolume van 192 miljoen euro.

De economische campusontwikkeling draait eveneens op volle toeren. We ontwikkelen kruispunten van ondernemerschap, innovatie en talentontwikkeling. De aanbouw van het poortgebouw van de Healthcampus in Diepenbeek, een grootschalig innovatie- en democentrum voor de zorg van de toekomst, start in 2023. Het Health Business District achter Bioville wordt de thuis haven van nieuwe bedrijven in de healthsector. De aankoop van 5 ha bedrijventerrein op de voormalige Ford-site door POM Limburg en de stad Genk is een belangrijke stap in de verdere ontwikkeling van de logistieke campus. In deze zone komt ook het logistiek innovatie- en democentrum. Het ontwerp voor de Bouwcampus zit in een finale fase.

De campussen zijn ook een belangrijke troef in de acquisitie van binnen- en buiten landse bedrijven. Met het nieuwe welkommanagement zijn wij er als POM Limburg in geslaagd heel wat nieuwe, internationale bedrijven aan te trekken. POM ontwikkelt ook een expatwerking en voert momenteel een haalbaarheidsonderzoek voor de opstart van een internationale school in Limburg, waar kinderen van buitenlandse expats onderwijs kunnen volgen.

Nieuwe bedrijfsinvesteringen veronderstellen ook voldoende economische ruimte. Het Ruimtepact Limburg, de visie van het provinciebestuur voor de ruimtelijke planning, voorziet niet minder maar wel duurzaam uitgeruste en beter ontsloten bedrijventerreinen. Met de gelden die Europa voor de transitieregio Limburg heeft voorzien, zullen we fundamentele doorbraken realiseren voor de welvaart van onze regio.

Al sinds 2018 probeert de Toekomstindicator een doorsnede te geven van hoe het met Limburg gesteld is op vlak van internationalisering, innovatie en talent in vergelijking met de rest van Vlaanderen. We nemen nog steeds 2014 als referentiejaar, de periode net voor de sluiting van Ford Genk en het einde van de financiële crisis die uitbrak in 2008.

Het crisisjaar 2020, toen de coronapandemie in alle hevigheid losbarst te, leidde voor het eerst tot een kleine dip in onze Toekomstindicator. Gelukkig zagen we in 2021 duidelijk opnieuw groei. Hoewel in 2021 corona nog steeds aanwezig was, is de economie zich vrij snel beginnen herstellen. Enerzijds omdat de overheid de nodige steun is blijven verlenen, anderzijds door de blijvende vraag van de consumenten. Bovendien mogen we ook de weerbaarheid van onze ondernemers niet onderschatten in deze uitdagende periode. Factoren waar zij zelf invloed op hadden gingen er zelfs op vooruit. Het is het bewijs dat corona het ondernemerschap niet heeft gebroken. Door deze drie elementen kunnen we dus opnieuw groei optekenen en gaat de index van onze Toekomstindicator zelfs naar een recordhoogte

Naast de cijfers van 2021 kijken we ook naar het eerste deel van 2022 en proberen we een voorspelling te maken voor de rest van dit jaar op het vlak van de bovengenoemde deelindicatoren. Daar zien we voorlopige cijfers die minder rooskleurig zijn. Dit is natuurlijk te wijten aan de oorlog in Oekraïne die eind februari 2022 begon. De indirecte effecten, waaronder de stijging van de grondstof- en energieprijzen, lieten zich al vrij snel voelen. Daarnaast maken de inflatie en de automatische indexering van de lonen in België het de ondernemers opnieuw niet gemakkelijk. Waar de meeste bedrijven de coronacrisis redelijk goed hebben doorstaan, is het maar de vraag of hetzelfde zal gelden voor de Oekraïnecrisis.

Om deze crisis te overwinnen, en eveneens de uitdagingen uit het verleden, zullen halfslachtige beleidsbeslissingen niet volstaan. Moedige en lange termijnbeslissingen zijn nodig om het beter te doen op vlak vak internationalisering, innovatie en talent. Als we het tij willen keren in de tweede helft van 2022 zijn structurele maatregelen noodzakelijk. Maatregelen om de concurrentiekracht te verhogen; verder in te zetten op on derzoek en ontwikkelingen en Limburgse inactieven opnieuw naar onze arbeidsmarkt te

Hopelijkbegeleiden.slagen

de verschillende politici van ons land erin om de verschillen te overstijgen om zo samen met alle betrokkenen de noodzakelijke hervormingen door te voeren waar ons land en ook onze Limburgse ondernemers zo naar snakken.

Together, more ambition!

Inhoud

Deel 1

SAMENSTELLING ECONOMISCH DASHBOARD

E = TI²

Om de economische gezondheid van de Limburgse fundamenten te beoor delen, kijken we overeenkomstig de Voka-formule E = TI² naar de factoren talent, innovatie en internationaliBinnensering.

deze beoordeling bekijken we de Limburgse cijfers op zich, maar vergelijken we deze ook met Vlaanderen. Op deze manier krijgen we niet alleen een zicht op de Limburgse evolutie, maar ook op de relatieve positie ten opzichte van Vlaanderen. Deze indicatoren worden zowel in absolute cijfers als in indices uitgedrukt en definiëren we als jaarlijkse procentuele veranderingen ten opzichte van een referentiejaar (index = 100). Het referentiejaar is vast gelegd op 2014. Dit biedt ons de moge lijkheid om ons economisch weefsel te vergelijken met de periode net voor de sluiting van Ford Genk en het einde van de financiële crisis die uitbrak in 2008. Desalniettemin zitten we met 2021 en (het begin van) 2022 opnieuw met 2 crisisjaren omwille van de nasleep van de coronacrisis en de Oekraïnecrisis.

Onder de noemer INTERNATIONALISERING kijken we enerzijds naar de mate waarin bedrijven internationaal georiënteerd zijn. Bedrijven moe ten minstens alert zijn voor wat er in het buitenland gebeurt. Hoe meer bedrijven internationaal actief zijn, hoe groter de slagkracht van de eco nomie. Anderzijds onderzoeken we in welke mate onze regio aantrekkelijk is voor buitenlandse investeerders. Deze buitenlandse investeringen zijn onder te verdelen in 3 verschillende soorten: uitbreidingen, investeringen in nieuwe locaties en fusies en overnames.

Onder INNOVATIE verstaan we de veranderingsbereidheid van bedrijven samen met de investeringen die be drijven doen om de concurrentie voor te blijven. Ook overheidsstimuli voor veranderingsbereidheid vallen hier onder. Door nieuwe producten te ontwikkelen kan een bedrijf zich wapenen voor de toekomst. De enige constante is veranderen, want stilstaan is ach teruitgaan. Er zijn voldoende slagzin nen die aangeven dat bedrijven die

met de toekomst bezig zijn, innovatie omhelzen én integreren in hun bedrijfs voering. Ook de opstart van nieuwe bedrijven en het aantal octrooiaanvragen beschouwen we als een uiting van innovatie en wendbaarheid van een regio.

In het luik TALENT gaan we na hoe groot de arbeidsreserve is waaruit ondernemingen kunnen rekruteren om hun vacatures in te vullen. Hoe evolu eert de verhouding tussen het aantal werkzoekenden en de ontvangen vacatures? Sluiten zij bij elkaar aan of bestaat er een mismatch? De grote instroom van talent op de arbeids markt komt vanuit het onderwijsveld. Levert ons onderwijs voldoende en bekwaam talent aan? Willen we de eco nomische groei veilig stellen dan is er nood aan voldoende handen en hoof den om het werk op kwalitatieve wijze gedaan te krijgen.

E = TI²

In het kader van de Toekomstindicator gaan we ervan uit dat hoe beter een regio scoort op deze drie indicatoren, des te gezonder de basis is voor verdere economische groei. Om in de toekomst sterk te staan als regio moet het met andere woorden de uitdaging zijn om steeds beter te scoren inzake talent, innovatie en internationalisering. Om te weten wat ‘beter scoren’ betekent in dit verband, is het belangrijk inzicht te geven in de verschillende deelindicatoren die aan de basis liggen van deze jaarlijkse Toekomstindicator.

INTERNATIONALISERING

Aantal exportcertificaten van oorsprong

Vanaf 2010, bron: Voka - Kamer van Koophandel Limburg en Federatie van Belgische Kamers van Koophandel

Certificaten van oorsprong worden afgeleverd aan bedrijven die exporteren buiten de Europese Unie. Ze zijn dus een graadmeter voor het aantal exportbewegingen van Limburgse en Vlaamse bedrijven of voor bestellingen die bij hen geplaatst worden vanuit landen buiten de EU. Hoe groter het aantal bestellingen dat wordt gerea liseerd, hoe beter het gesteld is met de internationaliseringsgraad van de bedrijven.

Exportwaarden

Vanaf 2010, bron: Voka - Kamer van Koophandel Limburg en Federatie van Belgische Kamers van Koophandel

Exportcertificaten vertegenwoordigen niet alleen het aantal bestellingen die geplaatst worden bij Limburgse en Vlaamse bedrijven. Zij geven ook aan wat de onderliggende waarde (in euro) van de bestellingen is. Minstens zo belangrijk als het aantal keren dat bestellingen geplaatst worden, is de waarde die per bestelling wordt gerealiseerd.

Aantal investeringsprojectenbuitenlandse

Vanaf 2010, bron: FIT

Hoe beter het ondernemersklimaat en het omgevingskader voor bedrijven, en hoe beter de perceptie die hierover bestaat, hoe groter de kans dat buiten landse investeerders kiezen voor een regio als vestigingsplaats of als plaats om bijkomende investeringen te doen. Indien het aantal buitenlandse inves teringen stijgt, heeft dit een positieve impact op de Toekomstindicator. Nieu we investeringen staan immers borg voor nieuwe jobs en toegevoegde waarde.

INNOVATIE

Human Resources in Science and Technology

Vanaf 2010, bron: Eurostat

Deze indicator wijst op het aantal personen dat in een regio hoger opgeleid is in een technische of wetenschap pelijke discipline en/of werkzaam is in een wetenschappelijk of technisch beroep. Deze indicator geeft de ont wikkeling van de kennisgedreven economie in een regio aan. Van deze ca tegorie arbeidskrachten wordt verondersteld dat ze in belangrijke mate betrokken zijn bij de totstandkoming van innovaties op vlak van kennis of technologie.

Evolutie VLAIO-innovatiesteun

Vanaf 2010, bron: Agentschap Innoveren en Ondernemen

De mate waarin bedrijven een beroep doen op overheidssteun in het kader van investeringen in innovaties is een indicatie van de innovatiebereidheid van Limburgse ondernemingen. De benchmark met Vlaanderen vraagt echter enige nuance aangezien grote onderzoekscentra van multinationals vaak in andere provincies zijn geves tigd. Limburg zal in absolute cijfers nooit kunnen tippen aan de ande re provincies. Daarom kijken we ook naar de relatieve groei in het Vlaamse geheel.

Startende ondernemingen

Vanaf 2010, bron: Belfirst

Het aantal starters wordt in deze context van de Toekomstindicator gezien als een maatstaf voor vernieu wing van het economisch weefsel. Nieuwe bedrijven wijzen op de mate waarin spelers op de markt risicobereid zijn, ondernemend ingesteld en gedreven zijn om nieuwe projecten te realiseren.

Octrooiaanvragen

Vanaf 2010, bron: FOD Economie

Voor een duurzame economische groei en het behoud van onze concurrentie positie beschouwen we octrooiaan vragen als een graadmeter voor het innovatieve karakter van onze kennis economie van de 21ste eeuw. Intel lectuele eigendom draagt immers bij tot het doorgeven van kennis achter innovaties. Het aantal octrooiaanvragen dat ingediend wordt in een regio geeft ook deels weer in welke mate bedrijven bezig zijn met inno vatie. Een uitvinding moet immers voldoen aan strikte voorwaarden die cumulatief vervuld moeten worden: het moet nieuw, inventief, industrieel toepasbaar en geoorloofd zijn.

TALENT

Werkloosheid, aantal niet-werkende werkzoekenden (NWWZ)

Jaargemiddelden vanaf 2010, bron: VDAB

Een stijging van het aantal werkzoe kenden wordt in het kader van de Toekomstindicator gezien als een teken dat het economisch slechter gaat, en omgekeerd. Hoe lager het aantal werkzoekenden zonder werk, hoe beter het gesteld is met de deelindicator talent. Minder werkzoeken den betekent immers dat meer mensen hun talenten op de arbeidsmarkt benutten.

Doorstromingscoëfficiënt

Vanaf 2010, bron: Federaal Planbureau

Demografische evoluties zoals de vergrijzing hebben een grote impact op onze economie. Hoeveel talent aanwezig is, bekijken we dus ook vanuit dit standpunt. De doorstromingscoëfficiënt is de ratio tussen de bevolkingsgroep van 15-24 jaar en 55-64 jaar. Als deze coëfficiënt groter dan 100 is dan betekent dit dat de leef tijdsklassen die de arbeidsmarkt zullen verlaten meer dan volledig vervangen zullen worden door jonge instromers. Omgekeerd duidt een coëfficiënt lager dan 100 erop dat de bevolkingsstructuur de vervanging van de uittreders niet volledig zal kunnen compenseren met jonge intreders.

Aantal leerlingen in BSO en TSO (‘harde’ richting)

Jaargemiddelden vanaf 2010, bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en NaastVormingmensen

die een eerder acade misch parcours hebben gevolgd, zal er ook altijd nood zijn aan voldoende technische en beroepsprofielen. Dit geldt voor Limburg des te meer, gezien onze hoge industrialisatiegraad. De leerlingen van vandaag zijn de werknemers van morgen. Het aantal jongeren dat kiest voor een ‘harde’ technische of beroepsscholing bepaalt de mate waarin de toekomstige vraag vanuit het bedrijfsleven naar tech nisch- en beroepsgeschoolde arbeids krachten ingevuld kan worden.

Werkaanbod

Jaargemiddelden vanaf 2010, bron: VDAB

Niet alle vacatures worden bij de VDAB bekendgemaakt. Dat neemt niet weg dat de VDAB-cijfers omtrent het aantal ontvangen vacatures een goe de indicator zijn voor de jobcreatie en expansiedrang van bedrijven. Een stijging van het aantal vacatures wijst in het kader van de Toekomstindicator op groei, terwijl een daling van het aantal vacatures eerder een afkoeling van de economie inluidt. Om een zo zuiver mogelijk beeld te schetsen, kijken we hier enkel naar het aantal ontvangen vacatures die rechtstreeks bij VDAB worden gemeld. De ontvangen vaca tures via wervings- en selectiekantoren en de uitzendopdrachten worden niet opgenomen in de meting.

Aantal universiteitshogeschoolstudentenen

Jaargemiddelden vanaf 2010, bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming

We vergelijken hier het aantal studenten hoger onderwijs met woonplaats in Limburg met de totale, Vlaamse studentenpopulatie in het hoger onderwijs. De bedoeling van deze indicator is om na te gaan in welke mate Limburgse jongeren ten opzichte van Vlaamse jongeren doorstromen naar het hoger onderwijs. Het laat ons toe om een kwantitatieve inschatting te maken van de toekomstige arbeids reserve. We kijken meer specifiek naar de Limburgse studenten, aangezien we van hen kunnen verwachten dat zij makkelijker hun weg zullen vinden naar jobs op de Limburgse arbeids markt.

Aantal leerlingen in ASO (STEM)

Jaargemiddelden vanaf 2010, bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming

Ook in het ASO probeert de Vlaamse overheid techniek en wetenschap te promoten. Het STEM-actieplan moet jongeren motiveren om te kiezen voor Science, Technology, Engineering en Mathematics om het tekort aan afgestudeerden in exact-wetenschap pelijke en technische richtingen weg te werken. Deze STEM-cijfers zijn een indicator van het aantal leerlingen dat kiest voor een studierichting waarin ook techniek en wetenschap in zekere mate aan bod komen.

Deze 13 indicatoren vormen samen ons economisch dashboard waaruit de toekomstgereedheid van een bepaalde regio kan worden afgelezen. In deze editie lopen de cijferreeksen van 2010 tot en met 2021. Waar mogelijk wordt op basis van data van de eerste jaar helft een prognose gedaan van de

prestaties in 2022. De Toekomstindica tor geeft telkens de evolutie voor Vlaan deren en Limburg weer waarbij 2014 als het referentiejaar moet worden gezien en bijgevolg alle data tot 100 punten geconverteerd zijn (index). In het jaar 2014 sloot Ford Genk de deuren en daarnaast wordt het algemeen

gezien als het einde van de financiële crisis. Hierdoor is dit een ideaal ijkpunt. Zo kan de evolutie tussen de ver schillende jaren onderling vergeleken worden alsook ten opzichte van het referentiejaar. De evolutie van Vlaanderen en Limburg dienen afzon derlijk geïnterpreteerd te worden.

INTERNATIONALISERING

Verre export

De exportcijfers voor verre export zijn gebaseerd op de uitgifte van oorsprongscertificaten. Die documen ten zijn nodig om de oorsprong van de goederen aan te duiden en wor den vooral gebruikt voor verre export (buiten de Europese Unie). De bestel lingen vertegenwoordigen ook een onderliggende waarde. Eén bestelling kan bijvoorbeeld over één machine gaan, of over vijf machines tegelijker tijd.

Index exportcertificaten

Grafiek 2 - certificaten van oorsprong

Bron: Voka - Kamer van Koophandel Limburg & Federatie van Belgische Kamers van Koophandel

In 2021 zien we opnieuw een herstel van het aantal exportcertificaten in vergelijking met 2020. De soepelere coronamaatregels zorgden ervoor dat er in Limburg 1.377 certificaten meer werden afgeleverd ofwel 5,5% meer dan in 2020 en komt daarmee terug op het niveau van 2019. In Vlaanderen zien we ook opnieuw een stijging met 14.043 certificaten ofwel een stijging van 3,9%. Het aandeel binnen Vlaanderen blijft hiermee op 7%.

Wanneer we een doorrekening maken op basis van de prestaties uit de eerste jaarhelft van 2022, blijkt dat de Oekraïnecrisis een negatieve impact heeft op het aantal exportcertificaten dat werd afgeleverd. Dit is ook niet vreemd want na Turkije en China was Rusland het land buiten de EU waarvoor de meeste exportcertificaten werden afgeleverd in Limburg. In de eerste helft van dit jaar zien we met 11.686 Limburgse exportcertificaten een daling van 12,2% t.o.v. dezelfde periode in 2021. Deze daling is vergelijkbaar met de Vlaamse cijfers die een daling van 12,4% optekenen voor dezelfde periode. Bij kleine bedrijven boomt de export wel nog, maar vooral bij grote multinationals stokt de export.

Grafiek 3 - Index exportwaarden

Bron: Voka - Kamer van Koophandel Limburg & Federatie van Belgische Kamers van Koophandel

Een exportcertificaat kan afhanke lijk van het product en de hoeveel heden een andere waarde bevatten. Om de evolutie van de verre export te bekijken, moet ook die waarde mee in beschouwing genomen worden. In Limburg groeide de exportwaarde in 2021 opnieuw naar 1,22 miljard euro en komt hiermee opnieuw op het niveau van 2019. Vlaanderen, dat geen daling kende in 2020 groeide ook vorig jaar opnieuw naar een record hoogte van 27,01 miljard euro.

Voor 2022 mag het aantal certificaten misschien wel verminderen, maar de exportwaarde lijkt zowel in Limburg als Vlaanderen op weg naar hetzelfde niveau als 2021. Voor Limburg gaat het over een waarde van ongeveer 660 mil joen euro in de eerste helft van 2022 en voor Vlaanderen in zijn geheel 14,5 miljard euro. Echter, die stijging heeft voornamelijk te maken met de grond stoffen die steeds duurder worden.

Tabel 1 -

Direct buitenlandse investeringen (DBI)

Het aantal buitenlandse investeringen is een goede graadmeter voor de aantrekkelijkheid van een regio. Bovendien zegt het veel over het vertrouwen in onze economie als buitenlandse bedrijven bereid zijn om in onze contreien nieuwe vestigingen te openen of hun activiteiten uit te breiden. Deze cijferreeks bevat de buitenlandse investeringsprojecten inclusief de overnames.

Het aantal buitenlandse investeringen in Limburg blijft met 35 DBI’s stabiel in 2021. Voor Vlaanderen in zijn geheel stijgt het aantal DBI’s naar 295, een stijging van 31,7%, waardoor het Limburgs aandeel in Vlaanderen daalt naar 11,86%. Limburg komt daarmee op de voorlaatste plaats in vergelij king met de andere provincies (enkel West-Vlaanderen scoort minder goed).

De provincie Antwerpen haalt met 110 projecten veruit de meeste DBI’s Louterbinnen.

het aantal investeringen is uiteraard niet alleszeggend. Kijken naar het investeringsbedrag en het aantal gecreëerde jobs, geef ons dan ook een beter beeld over hoe kwalitatief deze investeringen zijn. Het aangekondigd

DBI Investeringsbedrag ligt in Limburg op 510.264.521 euro en daarmee is het de derde best scorende provincie.

Qua jobcreatie doet Limburg het ook goed. Met 943 aangekondigde DBI jobs komt de provincie opnieuw op de derde plaats. De meeste jobs ontstaan in de logistieke en transport sector.

Conclusies internationalisering

Limburg en Vlaanderen lijken de nasleep van de COVID-19 crisis goed te hebben verteerd op vlak van internationalisering. Na een daling van het aantal exportcertificaten in 2020 zien we opnieuw een stijging in 2021. Echter in onze voorspelling van 2022 lijkt de daling opnieuw weer ingezet door de Oekraïnecrisis. In de 10 topbestemmingen voor verre export in Limburg voert Turkije in 2022 nog steeds de lijst aan, gevolgd door China. Door de oorlog in Oekraïne zien Limburgse export bedrijven Rusland als topbestemming wegvallen. Op basis van het aantal CO’s zakt Rusland van plaats drie naar plaats zes. De uitvoerproducten vanuit Limburg zijn divers. Het gaat vooral om chemieproducten, transportmiddelen, machines, bier, voeding en industriële toepassingen

In tegenstelling tot de daling van het aantal exportcertificaten zien we wel dat de exportwaarden stijgen. Dit is echter grotendeels te wijten aan de hogere productiekost en schaarste van produc ten. Ook de stijging van de brandstofprijzen spelen hier een rol. Op basis van de goederenwaarde bekleedt Rusland nog wel de derde plaats in de ranking.

Inzake het aantal buitenlandse investeringen zien we voor het derde jaar op rij goede cijfers in Limburg. Echter, de gemiddelde stijging in de andere Vlaamse provincies is een stuk groter dus we moeten zeker observeren dat we mee kunnen profiteren van het stijgend aantal DBI’s. De deelin dicator internationalisering laat duidelijk zien dat we voor Limburg opnieuw in een stijgende lijn zitten na de dip van vorig jaar, maar we moeten wel oppassen dat de groei niet sputtert.

Grafiek 5 - Deelindicator internationaliseringIndex Internationalisering

Aanbevelingen internationalisering

1. Valoriseer onze euregionale troef

De Oekraïnecrisis heeft nog maar eens aangetoond hoe afhankelijk Limburg en bij uitbreiding Vlaanderen is van de schokken op de wereldeconomie. Als kleine en exportgericht regio moeten we daarom nog meer inzetten op de samenwerking met onze directe buurlanden. Binnen een straal van 100 kilometer hebben we toegang tot zowel Neder lands Limburg als Noordrijn-Westfalen. Een drempel voor de verdere samenwerking is vooral de mobiliteitsproblematiek. We blijven daarom ook aandringen op de volledige realisatie van alle infrastructuurprojecten uit het oorspronkelijke SALK-uitvoeringsplan dat liep van 2014 tot en met 2019. De reeds geschrapte Limburgse ENA-gebieden moeten eveneens een Limburgs alternatief krijgen om transport via het Albertkanaal duurzaam te ver sterken.

2. Verhoog de concurrentiekracht

Onze (verre) export blijft een belangrijke levenslijn voor onze Limburgse economie. De uitdagingen die de internationale handel vanuit Limburg beheersen blijven echter ook groot. De loonkostenproblematiek zadelt onze bedrijven straks op met een loonhandicap van 6%. Maatregelen om onze concurrentiekracht te versterken zijn daarom noodzakelijk. Voka stelt daarom een indexsprong van 3% voor, gecompenseerd met een nettopremie van 500 euro voor iedereen. Naast de index moeten ook de lasten op arbeid omlaag en blijft een bredere fiscale hervorming noodzakelijk.

3. Versterk de samenwerking tussen kleine dienstverleners en grote industriële spelers

Het faciliteren van matchmaking tussen Lim burgse micronationals en grote industriële spelers kan sterk bijdragen tot een verdere internationalisering van de hele economie op basis van een meer geïntegreerd diensten- en goederenexportmodel. Zo kunnen micronatio nals diensten aanbieden aan grote industriële

spelers, die op hun beurt een technisch dien stenaanbod kunnen koppelen aan hun meer klassieke goederenexport. Op deze manier ontstaat er een interessante symbiose tussen vernieuwende kmo’s die weinig ervaring heb ben met internationalisering en grote indus triële spelers die Industrie 4.0-toepassingen steeds meer zullen moeten verwerken in hun businessmodel.

4. Trek meer buitenlands kapitaal aan

Ondanks de sombere vooruitzichten over de wereldeconomie blijven buitenlandse investe ringen broodnodig voor Limburg. Het aantal externe investeringen in Limburg bleef voor het tweede jaar op rij relatief stabiel, maar daarmee scoren we nog steeds te weinig in vergelijking met andere provincies. Om grote investeringsprojecten aan te trekken moet de infrastructuur bij de tijd gebracht worden én een VIP-behandeling in het leven wor den geroepen. Al te veel investeringsdossier verzanden immers in eindeloze beroepsmoge lijkheden die internationale spelers afschrikken. Er moet bovendien voldoende ruimte zijn om te ondernemen. Sinds 2010 is er systematisch meer industriegebied omgezet in natuur dan omgekeerd.

5. Coördineer het decentrale ecosysteem

Roep de fragmentatie een halt toe, niet door alles centraal en top-down te organiseren, maar door de internationaliseringsinitiatieven beter op elkaar af te stemmen, inhoudelijk meer te differentiëren en de vele overlappingen eruit te halen. VLAIO is hier het best geplaatst om de regisseursrol op te nemen gezien het al bestaande programma Ondernemerschap en het ‘VLAIO Netwerk’ dat allerlei partners bijeenbrengt. Rond specifieke thema’s kunnen bedrijven worden begeleid in hun internationale groei, het leggen van nationale en internationale contacten, peer-topeer learning en toegang tot de beste experten. De verschillende krachten en expertises worden op deze manier gebundeld.

“Toen we met ons bedrijf van start gingen, was onze ambitie de verovering van de Benelux. Maar dat vlotte niet echt. Met vallen en opstaan hebben we ontdekt dat onze markt wereldwijd moest gezocht worden. Met de nodige dosis geluk, maar vooral dankzij heel veel geduld zijn we erin geslaagd om een succesvol internationaal netwerk op te bouwen. Het geheim? Je eigen markt creëren door in te spelen op de vragen die je uit alle uithoeken van de wereld bereiken”, zegt Jean Claude Philippron, oprichter en CEO van P-Laser in Heusden-Zolder.

P-Laser is een technologiebedrijf dat machines maakt waarmee via laserstralen oppervlaktes kunnen behandeld worden. Een milieuvriendelijke manier om bijvoorbeeld verf van een metalen ondergrond te verwijderen, mallen van gieterijen te reinigen of lasnaden nauwkeurig af te vlakken. De KMO uit Heusden-Zolder verkoopt de machines en installaties wereldwijd, van Australië over Korea tot Canada en Brazilië. Toch waren die exotische bestemmingen niet meteen het focusgebied toen Jean Claude Philippron in 2013 met P-Laser

“Debegon…overtuiging

dat onze technologie de toekomst zou zijn, was al in het begin”, zo start de CEO het verhaal. “De focus lag toen volledig op de lokale markt. In

ons businessplan stond de ambitie om België te bedienen, en later misschien Nederland en Luxemburg. Dat leek ons toen ambitieus genoeg om ons niche product aan de man te brengen. De interesse was er wel, maar de verkoop wou niet echt vlotten. Het heeft lang geduurd om te beseffen dat we in een heel conservatief land leven. Om een nieuwe, milieuvriendelijke techniek te introduceren, heb je klanten nodig die hun nek durven uitsteken. Die bereid zijn om platgetreden paden te verlaten en te investeren in initieel duurdere, maar toekomstgerichte oplossingen. In andere, meer vooruitstrevende landen, is dat analytische vermogen er wel. Daar wordt een investering bekeken op langere termijn en spelen alle voordelen mee in de beslissing. Hier is het al snel: dit is te duur, en klaar. Een wereld van

P-Laserverschil.”verkocht

in de beginfase wel enkele machines, maar worstelde met de doorbraak. Bij Jean Claude Philippron sloeg stilaan de vertwijfeling toe, toen er hulp kwam uit onverwachte hoek. “In 2016 plaatste onze R&Dverantwoordelijke een filmpje op You Tube waarin duidelijk te zien was wat onze machines kunnen”, vertelt Jean Claude Philippron. “Een aantrekkelijke, zeer visuele voorstelling, die op korte tijd viraal is gegaan. Het heeft bij veel potentiële klanten in het buitenland

de ogen geopend, en zo is de bal aan het rollen gegaan. Industriële bedrijven uit diverse sectoren zagen zelf de toepassingsmogelijkheden voor hun productieproces. En tegelijk ontvingen we ook de vraag van dealers om onze producten in hun land te mogen verdelen. Opeens stond P-Laser internationaal op de kaart.”

Referenties

“We zijn onze machines gaan aanpassen om de problemen van onze klanten te kunnen oplossen”, legt de CEO uit. “Door flexibel maatwerk te leveren en onze R&D permanent bij te sturen in functie van de behoeftes van de markt, konden we grote orders binnenhalen. En zo waren we meteen gelanceerd in specifieke sectoren, zoals scheeps werven, moulding-industrie of semiconductors, waar we dan met concrete referenties van toepassingen, andere sectorgenoten konden benaderen.”

Bijkomend zijn er door de globale aandacht voor milieuvriendelijke oplossingen, redenen bijgekomen om voor P-Laser te kiezen. “Inderdaad, de besparing op de kosten is vandaag niet meer het enige argument waarom buitenlandse klanten voor ons opteren”, zegt Philippron. “Het streven naar maximale automatisering, waabij onze toepassing ‘in-line’ wordt

Het geheim? Je eigen markt creëren door in te spelen op vragen die je uit alle hoeken van de wereld bereiken.

geïntegreerd, is er eentje van. Net zo als het welzijn van de medewerkers. Bedrijven kunnen het niet meer ma ken om hun personeel langdurig aan intens lawaai, stof of giftige verfres ten bloot te stellen. De aankoop van moderne technologie is een wapen in de War for Talent. En natuurlijk spelen de milieu- en energievoordelen ook een rol. Duurzaamheid is voor bedrijven een doelstelling op zich, en daar investeren ze in. Eindelijk zou ik zeggen. Weliswaar is de snelheid van implementatie nog steeds afhankelijk van de sector en de regio, maar globaal gezien surfen we mee op de groene golf die momenteel overal meespeelt.”

Geduld

P-Laser heeft dus de wind in de zeilen. “Om onze internationale positie nog te

vergroten, moeten we heel alert zijn”, aldus de oprichter. “Het is een kwestie van onze technologische voorsprong te behouden door met maatwerk in te spelen op de vragen van onze klanten. De snelheid om R&D door te voeren is belangrijk. Zo blijven we ook de copycats voor, want in Azië bijvoor beeld, vinden ze onze machines best wel interessant om na te maken…” Jean Claude Philippron heeft zijn businessmodel dus sterk zien evolueren. “Snel inspelen op opportuniteiten, dat is de boodschap”, zegt hij. “En we dienen ook ons dealernetwerk te managen. Zowat 70% van onze bestel lingen komt nu binnen via buitenlandse partners, de rest doen we rechtstreeks. Het komt erop aan om het netwerk te vergroten en steeds nieuwe toepas singen te zoeken. Misschien dat we op termijn eigen kantoren openen in het

buitenland. Dat heeft enkele nadelen, maar kan mogelijk ook de doorloop tijd van de verkoop verkorten. Nog een nieuwigheid om interessant te blijven voor buitenlandse klanten, is de eigen investering in demo-machines. Als potentiële afnemers kunnen proef draaien en de positieve resultaten zien, zullen ze sneller bij ons een bestelling plaatsen. Internationalisering komt dus neer op geduldig te zijn, permanent te evalueren en bij te sturen in functie van nieuwe opportuniteiten. Alleen zo kan je als lokale KMO een rol van betekenis spelen in de globale context. Daar zijn we nu, na een zoektocht van vele jaren, helemaal van overtuigd.”

Internationalisering komt neer op geduldig te zijn, permanent evolueren en bij te sturen in functie van nieuwe opportuniteiten.

INNOVATIE

Human Resources in Science and Technology

De snelle technologische veranderingen brengen een stijgende vraag naar mensen met zich mee die de juiste vaardigheden en competenties hebben om deze innovaties te bedenken, te ontwikkelen of toe te passen in de praktijk. Een regio die wil innoveren heeft met andere woorden nood aan

menselijk kapitaal dat hoger opgeleid is en wil werken in een technische of wetenschappelijke discipline.

De indicator Human Resources in Science and Technology, bijgehouden door Eurostat, wijst op de mate waarin de kennisgedreven economie in een

Human Resource in Science and Technology

regio ontwikkeld is. Het cijfer geeft immers aan hoeveel werkenden actief zijn in een wetenschappelijk of technisch beroep en hoeveel hooggeschoolden in techniek en weten schap er in een specifieke regio leven.

In 2021 waren zo’n 252.400 Limburgers bezig met wetenschap en techniek. Een stijging van opnieuw 4,3% in vergelijking met 2020. Ook in Vlaanderen blijft de index stijgende. Met 2.111.100 personen actief binnen wetenschappelijke domeinen wordt een kleine 5% beter gepresteerd dan in 2020. Indexmatig zitten zowel Limburg als Vlaanderen op recordkoers met beide 120 punten. Echter, Lim burg staat met deze cijfers onderaan wanneer de cijfers worden vergeleken met de andere Vlaamse provincies. De provincie Antwerpen, die bovenaan staat, behaalt met 570.400 mensen actief in wetenschap en techniek meer dan het dubbele. Limburg heeft dus nog steeds wat werk voor de boeg om aansluiting te vinden bij het Vlaams gemiddelde.

Totale

Innovatiesteun

De mate waarin VLAIO subsidies verleent aan innovatieprojecten vormt een graadmeter voor de innovatie kracht van een regio. Aangezien niet iedereen die innoveert steun aanvraagt en/of ontvangt, kan deze index gezien worden als de ondergrens van inno vatie. Deze steuninstrumenten werken

dus bottom-up en de bedrijfssteunevolutie is dan ook afhankelijk van de individuele initiatieven van de onder nemingen. Bedrijven innoveren echter permanent en doen dit meestal zonder steunmaatregelen van de overheid.

De totaal verleende innovatiesteun groeide spectaculair in 2020. Die sprong is te verklaren door de ambi tie van de Vlaamse regering om de 3% investeringsnorm in O&O te realiseren en hiervoor dan ook extra middelen ter beschikking te stellen. In 2021 zien we heel andere cijfers. De totaal verleende innovatiesteun voor Vlaanderen daalde met 5,1% (naar 269.300.000 euro) en de innovatiesteun naar Limburg daal de zelfs met 16,8% (naar 19.800.000 euro) Slechts 7,35% van alle steun vloeide richting onze provincie. Het be perkte aandeel innovatiesteun in onze provincie is vooral te wijten aan het feit dat er minder grote bedrijven en meer familiale kmo’s gevestigd zijn. Daarom is het wel van belang dat kmo’s evenzeer goed worden begeleid om de samenwerking met VLAIO te intensifiëren.

Index starters

Startende ondernemingen Grafiek 8 - Index starters

Starters beschouwen we als innova tief aangezien ze vernieuwing in onze economie implementeren. Zeker als ze zich met nieuwe ideeën in de markt willen vestigen. Ze oefenen dan ook een belangrijke invloed uit op de Limburgse economie.

Bron: Belfirst - Verwerking: Voka - Kamer van Koophandel Limburg

De spectaculaire stijging van Limburgse starters heeft zich ook doorgezet in 2021. Vorig jaar kwamen er namelijk opnieuw 9.469 ondernemingen bij, een stijging van 11,6% t.o.v. het aantal starters in 2020. Vlaanderen kende in het coronajaar 2020, in tegenstelling tot Limburg, een kleine terugval, maar kon in 2021 opnieuw op een groei van 13,7% rekenen wat het totaal startende ondernemingen in Vlaanderen op 73.163 brengt.

De eerste helft van 2022 ziet er niet zo rooskleurig uit. Voor Vlaanderen zakt het aantal starters, op basis van de doorrekening van de data van ja nuari t.e.m. juni, terug naar 62.116 starters oftewel een daling van 15,1%. De stijgende grondstof- en energie prijzen en de daaruit voortvloeiende onzekerheid bevordert het onderne merschap niet. Voor Limburg valt ook een daling op te tekenen, maar deze is met 3,5% veel beperkter. Met 9.138 starters in Limburg groeit het Limburgs aandeel starters in Vlaanderen naar 14,71%, een record.

Tabel 3 - Aantal startende ondernemingen

JaarVlaanderenLimburg Limburgs aandeel in Vlaanderen

2010 40.988 5.628 13,73% 2011 38.588 4.546 11,78% 2012 39.766 4.010 10,08% 2013 36.304 3.870 10,66% 2014 43.917 4.175 9,51% 2015 45.223 5.118 11,32% 2016 50.266 5.915 11,77% 2017 53.072 6.196 11,67% 56.564 7.188 12,71% 2019 64.546 8.221 12,74% 2020 64.302 8.483 13,19% 2021 73.163 9.469 12,94% 2022 62.116 9.138 14,71%

Bron: Belfirst - Verwerking: Voka - Kamer van Koophandel Limburg

Voor Limburg valt ook een daling op te tekenen, maar deze is met 3,5% veel beperkter. Met 9.138 starters in Limburg groeit het Limburgs aandeel starters in Vlaanderen naar 14,71%, een record.

Octrooiaanvragen

Om na te gaan hoe innovatief een bepaalde regio is, kijken we onder meer naar het aantal octrooiaanvragen dat werd ingediend bij de Dienst voor de Intellectuele Eigendommen. De ingediende octrooiaanvragen vormen een graadmeter voor de mate waarin bedrijven bezig zijn met innovatie. Ondernemingen die een octrooi aan vragen zijn immers bezig met het

ontwikkelen van innovatieve producten. Deze producten komen daar om nog niet op de markt, maar de evolutie van het aantal octrooiaan vragen beschouwen we wel als een bijkomende criterium van het inno vatiegehalte van een regio. Ook voor een duurzame economische groei en het behoud van onze concurrentiepositie motiveren we octrooiaanvragen

als graadmeter voor het innovatieve karakter van onze kenniseconomie. Net als bij subsidieaanvragen mogen we ons niet blindstaren op deze deelindicator. Ook in deze is het niet zo dat iedereen die met innovatie bezig is ook effectief een octrooiaanvraag indient.

Tabel 4 - Limburgs aandeel octrooiaanvragen

JaarVlaanderenLimburg

Limburgs aandeel in Vlaanderen

2010 10,19% 10,70% 7,98% 8,68% 10,85% 9,02% 10,68% 10,42% 14,68% 13,37% 8,06% 8,21%

Het aantal Limburgse octrooiaanvragen nam een diepe duik in 2020. Met 50 aanvragen daalden we met 42% ten opzichte van 2019. Dit is niet louter te verklaren door de coronacrisis, want de Vlaamse aanvragen houden wel relatief goed stand en dalen slechts met 3,6%. Ook in 2021 is er met 47 aanvragen opnieuw een kleine da ling met 6%. Hetzelfde fenomeen zien we voor Vlaanderen waardoor het Limburgs aandeel op 8,21% blijft hangen.

Bron: FOD Economie

Verwerking: Voka - Kamer van Koophandel Limburg

Conclusies innovatie

Ondanks opnieuw een jaar vol uitdagingen houdt de gestage groei van de deelindicator innovatie voor Vlaanderen in 2021 stand. Voor Limburg zien we voor het eerst sinds lange tijd een lichte daling en komen we net onder het niveau van 2019 uit. Vooral de dalende innovatiesteun lijkt hiervoor Daarnaastverantwoordelijk.moeten

we nog een aantal opvallende nuances maken. In de eerste plaats stijgt het aantal personen actief binnen wetenschappelijke domeinen in Limburg, maar deze stijging is veel lager dan het Vlaams gemiddelde waardoor we niet alleen op de laatste plaats staan in vergelijking met de andere provincies, maar we ook de achterstand niet aan het wegwerken zijn. Wat betreft het aantal starters is er inderdaad een stijging in 2021, maar voor 2022 wordt er een daling voorspeld. Met 9.138 voorspelde starters in 2022 is het wel opvallend dat het Limburgs aandeel in Vlaanderen zou stijgen tot 14,71%, een record. Dit is vooral te wijten aan het feit dat de daling van het aan tal starters in Vlaanderen in zijn geheel veel groter zou zijn. Limburg houdt beter stand wat betreft starters, maar we moeten oppassen dat we op de andere deelfactoren van innovatie niet verder beginnen achter te lopen.

Twee deelfactoren die enorm verrassen in de negatieve zin zijn de daling van de VLAIO innova tiesteun en het aantal octrooiaanvragen. In Vlaanderen daalde de totale innovatiesteun met 5,1% als je 2020 met 2021 vergelijkt. Voor Limburg bedraagt dit zelfs een daling van maar liefst 16,8%. Slechts 7,35% van alle steun vloeide richting Limburg omdat vooral (kleinere) familiale kmo’s geves tigd zijn in onze provincie. Daarom is het een werkpunt om deze bedrijven evenzeer goed te begelei den om de samenwerking met VLAIO te intensifiëren in de toekomst. Het aantal octrooiaanvragen in Vlaanderen en Limburg blijft stabiel in 2021, maar het aantal is nog een heel stuk verwijderd van het recordjaar 2019. Voor Limburg betekent dit zelfs een daling van 45% als je 2021 met 2019 vergelijkt.

Aanbevelingen innovatie

1. Investeer verder in onderzoek en ontwikkeling

In 2019 sprong Vlaanderen eindelijk over de lat van 3% van het bbp dat geïnvesteerd wordt in onderzoek en ontwikkeling. Toch is het te vroeg voor hoeraberichten, want de inspanningen moeten permanent volgehouden worden en zijn momenteel nog te ongelijk verdeeld. Zo droeg de private sector voor 2,55% bij en de overheid slechts voor 0,80%. Om aan te sluiten bij Europese top moeten we nog ambitieuzer zijn en naar 5% van het bbp per jaar gaan.

2.Intensievere samenwerking met VLAIO

Het Vlaams Agentschap Innoveren & Onderne men (VLAIO)moet instaan voor innovatiesteun om de ontwikkeling van veelbelovende producten van groeiende spelers verder te stimuleren. Dat slechts 7,35% van de totale innovatiesteun naar Limburg gaat, toont aan dat het aanbod slechts in zeer beperkte mate gekend is. We moe ten over het algemeen in staat zijn een groter deel van de koek naar onze provincie te halen. Daarnaast kan VLAIO ook matchmaking stimuleren tussen kleine innovatieve spelers en grote industriële spelers en de link maken met kennisinstellingen.

3. Maak regelluwe kaders mogelijk om innovatief beleid te maken

Om innovatieve oplossingen te vinden, zullen we anders moeten leven en werken, maar ook ons bestaand regelgevend kader regelmatig bij de tijd moeten brengen. Experimentregel geving en regelluwe zones kunnen daarbij helpen. Regelgeving is immers een middel om een doel te bereiken en mag geen doel op zich zijn. Een doorgedreven regelgeverij en bureau cratie werkt verzuring in de hand en maakt oplossingen onmogelijk.

4. Maak van Limburg een anker- en broedplaats voor snelle groeiers

Al langer dan vandaag benadrukt Voka – KvK Limburg het belang van snelle groeiers. Zij dragen immers het meest bij aan de netto jobcreatie en zorgen voor de nodige economische dynamiek. Zoals de cijfers aangeven zal het aantal starters in 2022 wel afnemen, maar in Limburg veel minder dan het Vlaams gemid delde. Helaas bestaan er in ons land én Europa nog enkele hinderpalen die hun groei in de weg staan. De belangrijkste hinderpalen vormen de internationale markttoegang, talent en kapitaal. Voka dringt er bij de overheid op aan om deze struikelstenen zoveel mogelijk te milderen en kijkt hiervoor ook naar goede voorbeelden uit het buitenland.

5. Gebruik duurzaamheid als motor voor innovatie

Duurzaamheid is noodzakelijk voor gezonde groei, ook voor toekomstige generaties. De transformatie naar een duurzame economie zal enorme inspanningen vergen van iedereen. Maar de duurzame transitie biedt ook heel wat economische opportuniteiten. Limburg heeft alles om zich te positioneren als een innovatie leider in de klimaattransitie en wereldwijd bij te dragen tot gezonde groei. Maar dan moeten we nu inzetten op de ontwikkeling van groene en duurzame technologieën die we nadien ook kunnen exporteren.

Het was in 2010 dat Rob Cuijvers als webdesigner zijn bureau Creatic oprichtte. Met de bouw van webshops en websites, digitale tools en online campagnes ging hij gaandeweg voor klanten nog meer doelstellingen realiseren zoals de verhoging van de naambekendheid door branding, sales door leadgeneratie, aanwerving van medewerkers door employer branding, enzovoort. “Na 7 jaar heb ik de eerste medewerker aangeworven”, zegt hij, “maar het is pas nadat we 3 jaar gele den zijn verhuisd naar onze nieuwe locatie in Pelt (een prachtig gerenoveerd herenhuis dat een gezellige warmte uitstraalt), is het snel gegaan en zijn we van 3 naar 16 medewerkers

Eendoorgegroeid.”eerstetipdie

Cuijvers kan geven, is om innovatief te zijn in het eigen businessmodel. “In de beginfase bekeken we het ruim, en wilden we vooral grote namen strikken om straffe referenties

op te bouwen. Dat lukte aardig, maar gaandeweg ontdekten we dat het meer voldoening gaf om toegevoegde waarde te leveren bij KMO’s. Door creatief in te spelen op de concrete behoefte van KMO-ondernemers, werd onze impact veel groter. Vandaar dat we ons exclusief zijn gaan richten op die doelgroep, ook al brengt dat specifieke uitdagingen met zich mee. Zo is een erg hoge performantie vereist om de doelstellin gen binnen het vooropgestelde budget en tijdsbestek te realiseren. Maar dat schrikt ons niet af, integendeel, het houdt ons scherp.” De doelgroep van Creatic werd stelselmatig ook geografisch uitgebreid. “Je zou denken dat wij als bureau uit Noord-Limburg alleen de lokale ondernemingen bedie nen, maar intussen bevindt zowat een derde van ons klantenbestand zich buiten Limburg. Ook een gevolg van onze focus op de KMO-markt en de positieve feedback die we in dat seg ment van tevreden klanten krijgen. De drang naar innovatie heeft ons een mooi plekje opgeleverd in een grote niche binnen onze sector.”

Open cultuur

Creatic heeft gemerkt dat het stre ven naar een grote klantentevre denheid de creativiteit en vernieu wing in de projecten stimuleert. “Om daar te geraken, moet je eerst een cultuur van permanente evaluatie introduceren”, vertelt Rob Cuijvers. “Mensen die hier werken weten dat

de lat hoog ligt en er in teamverband kritisch, maar altijd in een positieve en opbouwende manier, wordt gekeken naar de bijdrage die iedereen levert. Alles begint bij goed te luisteren naar de klant. Uit elke briefing halen we nieuwe dingen, die inspiratie bieden om het telkens anders te doen en zo gerichter op de behoeften van de kmo’s in te spelen. De mensen die het project uitvoeren, gaan eerst samen de grote lijnen bepalen. Daarna zullen ze hun eigen werk kritisch evalueren. Over treft het de eisen? Kunnen de collega’s er op verder werken? Daarna volgen de bedenkingen van de andere teamleden. Is het werk vernieuwend genoeg? Gaan we hiermee de klant overtuigen? Om hier de juiste antwoorden op te krij gen, is een open cultuur noodzakelijk. Het is nooit de bedoeling om collega’s persoonlijk aan te vallen of te bekriti seren, alleen om het resultaat voor de klant beter te maken. “We spelen hier altijd op de bal en nooit op de man.” De tevredenheid van de klant over de samenwerking en de resultaten van het opgeleverde project is uiteindelijk de finale evaluatie. Daarnaast voer ik als be drijfsleider ook regelmatig gesprekken met elke collega om betrokkenheid te creëren, persoonlijke groei te faciliteren en de intensiteit van de presta ties hoog te houden. Een innovatief proces, maar dat werkt heel goed voor iedereen in dit bedrijf. De rode draad in de profielen die hier worden aangetrokken, is dat ze de ambitie hebben om met hun werk het verschil te ma

Toch is de strategie om te innoveren slechts een kader. Echte creativiteit en vernieuwing komt vanuit de mens zelf.

ken. Niet om hier van 9 tot 5 hun uren te komen kloppen en standaardprojectjes op te leveren. Ze gaan allemaal op zoek naar het next level, naar de diepere laag, zowel binnen hun persoonlijke als professionele groei. En dat is wat de innovatie zeer actueel houdt.”

Zelf maken wat niet bestaat

Rob Cuijvers geeft enkele voorbeelden.

“We kregen van klanten regelmatig de vraag om de documenten op hun website te updaten naargelang de

nieuwe GDPR-regels. We hebben dan beslist om zelf een tool te bouwen waar mee alle veranderingen op alle web sites die we voor onze klanten beheren, automatisch worden vernieuwd. Een mooie innovatie die uniek is in de markt. Zo werken we ook aan een platform om de ROI te meten van onze online marketingcampagnes. De klanten ontvangen dan automatisch overzich telijke rapporten met de meest actuele data. En nog een voorbeeld: tijdens de coronamaanden steeg de vraag naar webshops exponentieel en zijn we

gestoten op de beperkingen van open source. Daarop hebben we een eigen CMS-systeem voor webshops gebouwd, zodat we nu een enorm hoog niveau kunnen bereiken voor een KMO-vrien delijk budget. Zoals je merkt komt innovatie dus vaak voort uit de vraag van een klant en kunnen we door goed te luisteren, daar nieuwe busi ness uit genereren en die klanten beter servicen. Het is dus in feite niet zo moeilijk.”

Succesrecept

Bij Creatic hanteren ze nog andere kanalen om innovatie te stimuleren. “Tijdens innovatiesessies brainstor men we samen over gekke en minder gekke ideeën”, aldus de zaakvoerder. “We dagen elkaar uit en vinden daar de inspiratie om de dingen anders en beter aan te pakken. Met de sugges ties die het meest gedragen zijn, gaan we daadwerkelijk meteen aan de slag.”

Om de twee weken komt er ook een ‘high performance coach’ langs, die helpt bij de persoonlijke ontwikke ling van elke medewerker. “Dat vindt iedereen geweldig”, aldus nog Rob. “Het is een benadering die veel verder gaat dan een gewone, klassikale op leiding waar je na een uur al veel van vergeten bent. Ik geloof zelf veel meer in de persoonlijke aandacht en uitda ging binnen een team door de inzet van

coaches. Zo sparren onze online marketeers een keer per maand met een Amerikaanse marketingexpert, die ons bureautje in Pelt van dichtbij opvolgt, onze campagnes mee evalueert en continu challengt tot betere strategieën en prestaties. Maar wat misschien nog het meest belang rijk is, is dat we allemaal een coach zijn voor elkaar. Het is door vanuit een ander standpunt het werk van collega’s kritisch te bekijken dat je de routine kunt doorbreken en innovatie kunt stimuleren. Daarbij is het de bedoeling om mee aan de oplossing te werken. Je kunt niet de knuppel in het hoenderhok gooien en dan wegwezen. Nee, het is essentieel om elkaar te ondersteunen en samen tot creatieve, zeer vernieu wende realisaties te komen. De optel som van dat alles is voor ons bureau het succesrecept.” uit en vinden daar de inspiratie om de dingen anders en beter aan te pakken.

TALENT

WerkloosheidArbeidsmarkt

De economische gezondheid van de regio kan bepaald worden door het aantal werkzoekenden op de arbeids markt te gebruiken als maatstaf.

Een daling van het aantal werkzoekenden kan gezien worden als een positief effect op het economische welzijn in een regio. Een stijging van het aantal werkzoekenden wordt gezien als een teken dat het economisch slechter gaat.

Er werd gevreesd voor grote ontslag rondes als gevolg van de coronacrisis, maar het systeem van tijdelijke werk loosheid, en de verlenging daarvan in 2021, heeft er voor gezorgd dat in 2021 de gemiddelde werkloosheid zelfs fors is gedaald. Vlaanderen in zijn

Werkaanbod

Om een objectief beeld te kunnen vormen van het werkaanbod en de Limburgse economie gebruiken we statistieken van de VDAB. We gebruiken

geheel telde in december 2021 177.522 niet-werkende werkzoekende en ook Limburg kende een record met maar 23.263 niet-werkende werkzoekenden.

In de eerste helft van 2022 zet de dalende trend zich voort met voorlopig 22.065 niet-werkende werkzoekenden in Limburg. Door deze dalende trend zal de arbeidskrapte in de komende jaren niet meteen verbeteren hoewel de (in)directe impact van de Oekraïne crisis in de gaten moet worden gehou den.

enkel de vacatures die rechtstreeks aan de VDAB bekend gemaakt worden om dubbeltellingen te voorkomen. Natuurlijk is dit slechts een fractie van het aantal vacatures dat op de markt voorhanden is. Er zijn immers heel wat bedrijven die gebruik maken van andere kanalen om jobs in te vullen of sollicitanten aan te trekken. Ook de interim-opdrachten zitten niet vervat in de gebruikte cijferreeksen.

1 In juli 2021 is de VDAB overgeschakeld naar een nieuwe werkzoekendenindeling waardoor de werkloosheidscijfers licht afwijken van vorige edities van de Toekomstindicator.

Ratio werkaanbod - werkloosheid

Na de daling van het aantal vacatures in het coronajaar 2020 steeg het aantal vacatures opnieuw spectaculair in 2021. Het totaal aantal openstaande vacatures steeg in Limburg van 28.044 naar 38.116. Iets meer dan 10.000 extra openstaande vacatures dus. Ook in Vlaanderen zet deze trend zich verder door.

In mei 2022 zaten we echter al op meer dan 43.000 openstaande vacatures in Limburg, maar daarna lijkt de groei over zijn hoogtepunt heen te zijn waar mee de (in)directe effecten van de Oekraïnecrisis zich ook hier laten voelen. Ratio werkaanbod – werkloosheid

Voor de volledigheid bekijken we ook de verhouding tussen werkaanbod en de arbeidsreserve. Bij een ratio gelijk aan 1, zijn er evenveel werkzoeken den als dat er werkaanbod is op de markt. Een ratio boven 1 betekent dat er meer jobs dan werkzoekenden zijn. Deze ratio wordt niet als een aparte subindicator opgenomen aangezien de subindicatoren ‘niet-werkende werkzoekenden’ en ‘werkaanbod’ zo een dubbel gewicht zouden hebben in deze Toekomstindicator.

Grafiek 12 - Index werkaanbod

Doorstromingscoëfficiënt

2010 Limburg Vlaanderen

Bron: VDAB - Verwerking: Voka - Kamer van Koophandel Limburg

Grafiek 13 - Ratio werkaanbod - werkloosheid

Ratio werkaanbod - werkloosheid Vlaanderen

2010 Limburg Vlaanderen

Bron: VDAB - Verwerking: Voka - Kamer van Koophandel Limburg

De doorstromingscoëfficiënt is de ra tio tussen de bevolking in de leeftijdscategorie 15-24 jaar en 55-64 jaar. Als deze coëfficiënt groter is dan 100%, dan wil dit zeggen dat de leeftijdsklassen die de arbeidsmarkt zullen verlaten meer dan volledig zullen vervangen worden door jonge instromers. Omgekeerd duidt een coëfficiënt lager dan 100% erop dat de vervanging van uittreders niet volledig zal kunnen opgevangen worden door

jonge intreders. Er stromen immers meer mensen uit de arbeidsmarkt dan dat er nieuwe arbeidskrachten bijkomen. Een coëfficiënt gelijk aan 100% duidt aan dat de potentiële instromers en uittreders elkaar in evenwicht houden.

Er is een kwalitatieve krapte op de arbeidsmarkt, maar ook de kwanti tatieve krapte blijft jaar na jaar toenemen. De vergijzing wordt zeer tast baar door naar de doorstromingscoëf ficiënt te kijken. Voor iedere 100 perso nen die de arbeidsmarkt verlaten, zijn er in 2021 69 personen die diezelfde arbeidsmarkt betreden. In Vlaanderen is de situatie eveneens ernstig, maar minder prangend. Voor iedere 100 uitreders, zijn er daar zo’n 78 toetreders.

Het is belangrijk te beseffen dat deze situatie er één is voor vele jaren. In Limburg zal de doorstromingscoëfficiënt vanaf 2023 weliswaar voor een eerste keer terug stijgen, maar min stens voor de volgende vijftig jaar zal de magische 100% doorstroming niet ge haald worden.

HogerOnderwijsonderwijs

In academiejaar 2020-2021 waren er 310.591 Vlaamse jongeren die een hogeschool- of universiteitsopleiding genoten. Het aantal Limburgse studenten ligt op 33.074 en is stijgt daar mee voor het 4de jaar op rij. Het aandeel Limburgse hogeschool of universiteitsstudenten t.o.v. de rest van Vlaanderen is relatief stabiel gebleven in vergelijking met het vorige acade miejaar, maar nog steeds minder dan het niveau van 2012.

Grafiek 14 - Doorstromingscoëfficiënt (in %)

Bron: Federaal Planbureau Verwerking: Voka - Kamer van Koophandel Limburg

Tabel 5 - Aantal universiteits- en hogeschoolstudenten

JaarVlaanderenLimburgers Limburgsaandeel

2012 247.130 28.947 11,71% 2013 255.326 29.486 11,55% 260.770 30.143 11,56% 2015 265.441 30.183 11,37% 268.500 30.478 11,35%

2017 271.276 29.311 10,80% 274.862 29.524 10,74% 277.661 29.161 10,50% 298.721 31.881 10,67% 310.591 33.074 10,65% 270.222 31.840 11,78% 310.591 33.074 10,65% Limburg Vlaanderen

Bron: Vlaams Ministerie Onderwijs en Vorming Verwerking: Voka - Kamer van Koophandel Limburg

Een andere interessante vergelijking is het aantal hogeschool- en universiteitsstudenten te bekijken per vestigings plaats. Zo zien we hoeveel studenten de provincie aantrekt (al dan niet met een woonplaats in Limburg). In 2021 schreven er 23.090 studenten zich in een van de Limburgse hogescholen of universiteit daarmee komt het Limburgs aandeel op 7,43% in Vlaanderen dit is een lichte stijging t.o.v. academiejaar 2019-2020. De provincie Oost-Vlaanderen staat helemaal bovenaan met 94.426 studenten of een aandeel van 30,4%

Tabel 6 - Aantal universiteits- en hogeschoolstudenten – per vestiging

JaarVlaanderenLimburg Limburgs aandeel in Vlaanderen

2012 247.130 17.703 7,16%

2013 255.326 18.011 7,05% 2014 260.770 18.772 7,20%

2015 265.441 19.033 7,17%

2016 268.500 19.554 7,28% 2017 271.276 19.338 7,13% 2018 274.862 19.608 7,13%

2019 277.661 19.421 6,99% 2020 298.721 21.952 7,35% 2021 310.591 23.090 7,43%

Bron: Vlaams Ministerie Onderwijs en VormingVerwerking: Voka - Kamer van Koophandel Limburg

Grafiek 15 - Index hogeschool- en universiteitsstudenten 2

Index_Hogeschool_en universiteitsstudenten 2011 2016 2021 Limburg Vlaanderen

Bron: Vlaams Ministerie Onderwijs en Vorming Verwerking: Voka - Kamer van Koophandel Limburg

2De jaren 2010 en 2011 volgen een andere telling en kunnen dus niet exact vergeleken worden met de andere jaren.

Secundair onderwijs

TSO en BSO (‘harde’ richtingen)

Met deze indicator wordt gekeken hoeveel technisch- en beroepsgeschoolde jongeren er binnen afzien bare tijd vanuit het onderwijs zullen uitstromen en beschikbaar worden voor het bedrijfsleven. De economie in Limburg is erg geïndustrialiseerd waar door er voldoende technisch geschoold talent voorhanden moet zijn om de Limburgse bedrijven te doen draaien én

Tabel 7 - Aantal BSO- en TSO-studenten in ‘harde’ richtingen 4

JaarVlaanderenLimburg Limburgs aandeel in Vlaanderen

Index_BSO- en TSO-studenten in ‘harde’ richtingen

2012 50.095 7.463 14,90% 2013 49.583 7.354 14,83% 2014 49.586 7.203 14,53% 2015 50.152 7.272 14,50% 2016 50.239 7.320 14,57% 2017 49.442 7.165 14,49% 2018 48.647 6.974 14,34% 2019 47.974 6.811 14,20% 2020 47.926 6.941 14,48% 2021 48.938 7.025 14,35%

Bron: Vlaams Ministerie Onderwijs en VormingVerwerking: Voka - Kamer van Koophandel Limburg

In Tabel 7 bekijken we niet alle BSO- en TSO-richtingen. We nemen enkel de richtingen uit ‘harde’ studiegebieden op in onze analyse.3 De voorbije jaren werd zowel in Vlaanderen als Limburg

een quasi constante daling van het aantal BSO- en TSO-studenten opge meten. In 2021 zien we voor het tweede jaar opnieuw een kleine stijging van Limburgers die ingeschreven zijn in

een van de ‘harde’ BSO- of TSO-richtingen. Ook Vlaanderen kent voor schooljaar 2021 een (grotere) stijging waardoor het Limburgs aandeel terug zakt naar 14,35%.

Grafiek 16 - Index BSO- en TSO-leerlingen in ‘harde’ richtingen

Bron: Vlaams MinisterieenOnderwijsVorming

Verwerking: Voka - Kamer van Koophandel Limburg

Meer specifiek nemen we volgende studierichtingen binnen BSO en TSO op in onze tabel: auto, bouw, chemie, hout, koeling en warmte, maritieme opleidingen, mechanica-elektriciteit en tandtechnieken. In Limburg komen de maritieme opleidingen en tandtechnieken niet voor, maar wel elders in Vlaanderen.

4De jaren 2010 en 2011 volgen een andere telling en kunnen dus niet exact vergeleken worden met de andere jaren.

ASO (STEM)

Ook in het algemeen secundair onderwijs (ASO) probeert de Vlaamse overheid techniek en wetenschap te promoten. Het STEM-actieplan moet jongeren motiveren om te kiezen voor Science, Technology, Engineering en Mathematics om het tekort aan afgestudeerden in exact-wetenschap pelijke en technische richtingen weg te werken.

We definiëren een STEM-richting als een studierichting waar het accent helemaal of gedeeltelijk ligt op wiskunde, exacte wetenschappen, techniek of ICT. De bedoeling van zo een STEM-studierichting is dat afge studeerden een wetenschappelijke en/ of technisch georiënteerde job kunnen uitoefenen. In onze analyse maken we geen onderscheid tussen lichte of zware STEM-studierichtingen.5

Tabel 8 - Aantal studenten ASO (STEM) 6

Tabel 8 toont het aantal leerlingen in het voltijds secundair onderwijs (ASO) die een studierichting volgen die we als STEM definiëren. Het aantal Limburgse studenten in een STEM-rich ting steeg het afgelopen jaar gestaag, zij het erg traag, ten opzichte van het vorige schooljaar. Dit is vergelijkbaar met de rest van Vlaanderen.

Bron: Vlaams MinisterieenOnderwijsVorming

Verwerking: Voka - Kamer van Koophandel Limburg

JaarVlaanderenLimburg Limburgs aandeel in Vlaanderen

2012 29.593 3.623 12,24%

2013 29.810 3.610 12,11% 2014 30.068 3.779 12,57% 2015 30.194 3.776 12,51% 2016 30.668 3.806 12,41% 2017 31.311 3.857 12,32%

2018 31.738 3.858 12,16% 2019 32.000 3.848 12,03% 2020 31.824 3.800 11,94% 2021 32.716 3.867 11,82%

Bron: Vlaams Ministerie Onderwijs en Vorming –Verwerking: Voka – Kamer van Koophandel Limburg

Grafiek 17 - Index ASO-leerlingen (STEM)

Index_ASO-studenten (STEM) Limburg Vlaanderen

5Studierichtingen die we als STEM beschouwen zijn: economie-wetenschappen, economie-wiskunde, Grieks-wetenschappen, Grieks-wiskunde, Latijn-wetenschappen, Latijn-wiskunde, moderne talen-wetenschappen, moderne talen-wiskunde, sportwetenschappen, wetenschappentopsport, wetenschappen-wiskunde, wiskunde-topsport.

6De jaren 2010 en 2011 volgen een andere telling en kunnen dus niet exact vergeleken worden met de andere jaren.

Conclusies talent

In 2020 daalde de deelindicator talent voor het eerst in zowel Vlaanderen als Limburg. Het lijkt er echter sterk op dat dit slechts een accident de parcours was als gevolg van de coronapandemie want voor 2021 tekenen we opnieuw een sterke stijging op. Dit opvallende herstel is vooral te wijten aan het dalende aantal werkzoekenden en het stijgende aantal vacatures. De spanningsratio steeg in juni 2022 voor Limburg naar twee, wat betekent dat er dubbel zoveel vacatures open staan als dat er werkzoekenden zijn. Het is duidelijk dat er niet enkel meer gekeken moet worden naar de werkzoekenden, maar ook naar de bredere groep van inactieven. Er zijn gewoonweg niet voldoende handen beschikbaar om de vacatures van onze bedrijven in te vullen en dit belemmert de groei. Echter, de vacatures blijven niet eeuwig openstaan. In de huidige economische situatie (loonkosten, dreigende recessie, inflatie, …) zijn ondernemingen nu al investeringen aan het uitstellen en verwachten ze minder groei. We moeten opletten dat vele openstaande vacatures geen gemiste kansen worden op termijn.

Er is meer en meer nood aan hoogopgeleide profielen op de arbeidsmarkt. Op dat vlak manifesteert er zich alvast een gunstige evolutie. Het aantal universiteits- en hogeschoolstudenten stijgt voor het vierde jaar op rij in Limburg. Niet alleen het aantal Limburgse universiteits- en hogeschoolstudenten stijgt, maar ook het aantal studenten dat zich inschrijft in een van de Limburgse hogescholen en universiteit. Voetnoot is wel dat het aantal hoogopgeleide profielen over heel Vlaanderen stijgt en gemiddeld zelfs iets sneller dan in Limburg.

Ook op het vlak van BSO en TSO studenten binnen de ‘harde richtingen’ zien we sinds lange tijd een kleine stijging, dit zowel in Limburg als in Vlaanderen. Het aantal leerlingen dat een ASO-STEM richting volgde kende in 2020 een kleine daling, maar in 2021 klimt het aantal terug omhoog naar 3.867 Limburgse scholieren, een record. Hier geldt dezelfde voetnoot dat het Vlaams gemiddelde sneller stijgt en dus in beide gevallen het Limburgs aandeel in Vlaanderen ligt daalt. Sterke groei van technische en STEM-profielen is nodig om succesvol om te gaan met toekomstige transformaties op vlak van klimaat, energie en digitalisering.

Aanbevelingen talent

1. Activeer inactieven met specifieke focus op zieken

Om meer gezonde en gedeelde groei te realiseren zullen we alle beschikbare handen nodig hebben. Daarvoor, moeten we ook kijken naar een vlotte re-integratie van zieken op de werkvoer. Er is een toename van 20% van langdurige burn-out en depressie op amper 5 jaar tijd. Voka – KvK Lim burg vraagt daarom om de re-integratie te starten na vier weken afwezigheid wegens ziekte, met een verplichte probleemanalyse. Na zes weken moet een plan voor re-integratie, aangepast werk, opleiding of heroriëntering klaar zijn. Wij geloven dat werken helpt om een zinvolle invulling te geven en kan bijdragen aan het voorkomen van uitval.

2. Hervorm de arbeidsmarkt

In juni raakte het kernkabinet het eens over de details van de arbeidsdeal. Jammer genoeg bieden de maatregelen weinig extra kansen om meer mensen aan het werk te krijgen of langer te laten werken. In alle regeerakkoorden van het land staat: we moeten naar 80% werkzaamheidsgraad. Dat is ambitieus en noodzakelijk. Dan verwacht je stevige hervormingen van de arbeidsmarkt en niet deze redelijk beperkte aanpassingen. Enkel met cruciale hervormingen zoals de verlaging van lasten op arbeid, werkloosheidsuitkeringen beper ken in de tijd, ambitieuze pensioenhervormingen en de bevordering van economische migratie zal het mogelijk zijn om naar 80% werkzaamheids graad te gaan.

3. Stimuleer samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven

Werkplekleren blijkt een zeer effectieve manier om skills te leren die relevant zijn voor de arbeids markt. Er bestaan vele vormen van werkplekleren. In het hoger onderwijs zijn er in veel opleidingen korte of langdurige stages. In het secundair onder wijs gaat het van minder intensieve vormen zoals bedrijfsbezoeken of korte stages naar zeer inten sieve programma’s zoals duaal leren. De intensieve programma’s blijven zeer beperkt internationaal vergeleken.

4. Versterk levenslang leren

Naast onderwijs is levenslang leren essentieel om zo goed mogelijk gebruik te maken van de schaarse competenties. Mensen komen best zoveel mogelijk terecht in jobs waar ze hun competenties ten volle kunnen benutten. Dat is cruciaal om zoveel mogelijk output te halen uit het aanwezige menselijke kapitaal en inclusieve groei te realiseren. Hoewel werkgevers bovengemiddeld veel investeren in opleidingen blijven de deelnamecijfers aan levenslang leren beperkt. Bovendien is ook het opleidingsaanbod voor volwassenen onvoldoende afgestemd op de behoeften van de arbeidsmarkt.

5. Blijf inzetten op Limburgs hoger onderwijs

Het is van cruciaal belang dat de hoger onderwijsinstellingen alle kansen krijgen om verder te groeien in Limburg, en opleidingen kunnen aanbieden die gekoppeld zijn aan de noden van het economische weefsel in onze provincie. Alleen zo kunnen Limburgse bedrijven excelleren.

Het aantrekken en behouden van talent is ongetwijfeld één van de allergrootste uitdagingen waar haast elk bedrijf vandaag mee worstelt. Bij GPS in Genk zorgen ze met hun software dat HR-diensten meer tijd, ruimte en aandacht hebben om zich te richten op de mens achter de medewerker. Bovendien geven ze zelf het goede voorbeeld van hoe je heel doordacht, een mensvriendelijk personeelsbeleid op poten zet. “We geloven sterk dat wie privé goed in z’n vel zit automatisch veel beter presteert op het werk”, zeggen Kristof en Sanne Lambie van GPS.

“We hebben tijdens de coronaperiode allemaal kunnen vaststellen hoe belangrijk het is dat medewerkers voeling blijven houden met het bedrijf en met elkaar”, zegt COO Kristof Lambie. “Daarbij is een grote rol weggelegd voor de HR-dienst. Om hier de nodige aandacht aan te kunnen besteden, is het essentieel om andere, administra tieve taken te automatiseren. En dat is wat wij doen: wij bieden soft- en hard ware aan waardoor HR zich niet moet bezighouden met processen zoals de dagdagelijkse verwerking van aan-en afwezigheden, roosterplanning of verlofaanvragen. Wie meer tijd heeft voor de essentie en zich minder zorgen moet maken, zal vanzelf een hogere

productiviteit en tevredenheid aan de dag leggen. En daar zorgen wij als GPS dus voor.”

Het Genkse familiebedrijf koppelt die technische faciliteiten voor klanten aan een eigen, vooruitstrevend personeels beleid. “Als ons product zorgt voor een betere work-lifebalance, willen we daar vanuit de kernwaarden die we hier han teren, een extra steentje toe bijdragen”, stelt HR-verantwoordelijke Sanne Lam bie. “We vinden dat iedereen goed in het team moet passen en de mogelijk heid moet hebben om zich binnen GPS te ontwikkelen. Dit niet alleen op werk gebied, maar ook op persoonlijk vlak.”

De familie Lambie vult die ambitie heel concreet in. “Een aantal initia tieven zijn hier al goed ingeburgerd, zoals een kwartaalenquête naar ieders bevindingen, de upgrade van onze bedrijfsaccommodatie naar een leuke en gezellige werkplek waar in de beste omstandigheden kan samengewerkt worden, een maandelijks GPS Café of de nominatie van een collega tot ‘Cul ture Champion’ voor wie het beste onze bedrijfswaarden uitdraagt.”

Misschien wel het meest vernieuwend is het strategische welzijnsbeleid dat bij GPS wordt gevoerd. “Je ziet het wel eens bij grotere bedrijven, maar bij een

KMO als wij is het redelijk uniek dat alle medewerkers kunnen werken aan hun voedingsgewoonten, beweging en mentaal welzijn”, aldus nog Sanne Lam bie. “Ze kunnen vrijblijvend meedoen aan een programma om gewicht te ver liezen, te stoppen met roken, meer te sporten, enzovoort. Dit biedt niet alleen veel voordelen voor de werknemers zelf, maar ook voor het bedrijf aange zien de productiviteit zal stijgen en er veel minder ziektedagen zullen zijn.”

Wandelen met coach

Een ander voorbeeld van het HRbeleid dat GPS voert, is de training, opleiding en coaching die doorheen de hele carrière wordt aangeboden. “Los van de technische trainingen die nodig zijn voor de job, willen we ieder een onze kernwaarden bijbrengen en de persoonlijke ontwikkeling stimuleren”, vult Kristof Lambie aan. “Zo laten we nieuwkomers meedraaien op de help desk, zodat ze kunnen ervaren wat wij met klantenservice bedoelen. Er vindt tevens kennisoverdracht plaats door regelmatig teamoverleg.” In ieders persoonlijke ontwikkeling staat het geven en ontvangen van feedback centraal. “In de eerste plaats creëren we een open bedrijfscultuur waarbij teamverantwoordelijken en hun mede-

Wie meer tijd heeft voor de essentie en zich minder zorgen moet maken, zal vanzelf een hogere productiviteit en tevredenheid aan de dag leggen.

werkers naar elkaar luisteren en ondersteuning bieden. Iedereen wordt getraind om dit op een professionele manier te doen. Veel van die 1 op 1-coachings vinden al wandelend plaats, omdat naadloos aansluit bij ons gezondheidsbeleid en zorgt voor een meer open communicatie.”

Elk kwartaal volgt er voor elke mede werker nog een gesprek met Sanne Lambie. “Dit staat los van het werk en gaat dus vaak over koetjes en kalfjes”, zegt ze. “Maar ik vind het heel belangrijk om ook eens te luisteren naar hoe het met elke collega nu écht gaat. Er kruipt veel tijd in, maar het creëert een grote betrokkenheid en de mensen waarderen

dat enorm. Er komen ook vaak heel goede suggesties uit voort om kleine dingen te veranderen op het werk, zoals de introductie van verstelbare bureaus, een akoestische wand, ADV-dagen, glij tijden of allerlei praktische regelingen. Dat is het familiale karakter van ons bedrijf, een grote troef in het kader van de War for Talent. We zijn overtuigd dat de persoonlijke band met onze medewerkers een grote meerwaarde betekent voor GPS. Vandaar ook dat we weinig verloop hebben en we via mond-tot-mondreclame nog relatief makkelijk aan nieuwe, gemotiveerde mensen geraken.”

Hybride

Zo kan je als bedrijf de krapte op de arbeidsmarkt tackelen. En hoe nog? “Wij hanteren hier als leidraad het ABC-model, waarbij medewerkers zich autonoom, verbonden en competent moeten voelen”, somt Kristof Lambie op. “Ik zou daarenboven bij kenniswerkers nog meer inzetten op het hybride werken, zodat ze geen tijdsverlies en stress ervaren door het woon-werkverkeer. Het is ook een oplossing om mensen in te schakelen die minder mo biel zijn. Het aanbieden van extra oplei dingen, zowel digitaal als fysiek, tijdens de werkuren en erbuiten, is altijd een goede motivator om vacatures in te

vullen. Het upgraden van vaardigheden zorgt dat goede krachten aan boord blijven. Aandacht voor wellbeing, met beweging, voeding en het mentale aspect, werpt bij ons zijn vruchten af. En tot slot geloven we heel sterk in de toepassing van familiale waarden, die een warme werkomgeving creëren waarin iedereen zich thuisvoelt. Leg je al die aspecten naast elkaar, dan kan de je War for Talent makkelijk de baas”, besluit Lambie.

Aandacht voor wellbeing, met beweging, voeding en het mentale aspect, werpt bij ons zijn vruchten af.

DE WERELD IS NIET GENOEG

De voorbije vijftien jaar botste de globalisering op haar grenzen. En vandaag lopen de geopolitieke spanningen oncomfortabel hoog op. De vraag is niet langer of de wereldeconomie een fase van deglobalisering tegemoet gaat, maar eerder welke vorm die zal aannemen.

De economische vooruitgang wordt van oudsher gedragen op sterke ruggen, getrokken op karren, gevaren op sche pen en sinds kort gevlogen in vliegtuigen en gereden in vrachtwagens. Globalisering is van alle tijden. In essentie gaat het over het doorbreken van grenzen, initieel vooral op vlak van migratie en

goederen maar mettertijd ook steeds meer via arbeid, informatie, diensten en kapitaal.

Chief Economist Petercam HANS BEVERS

De motor van internationale han del wordt historisch gezien steevast aangedreven door een combinatie van nieuwe technologische ontwikke lingen en een (geo)politiek beleid pro vrijhandel. Daaruit volgt onmiddellijk dat globalisering geen lineair feno meen is. Inderdaad, het is de politieke besluitvorming, als reactie op hybris en sociale spanningen, die de globalisering van tijd tot tijd een halt toe roept. Het illustreert Jürgen Haber mas’ stelling dat de maatschappij altijd moet begrepen worden via de samen hang tussen systeem en leefwereld. Bovendien worden fases van degloba lisering voorafgegaan door internationale geopolitieke crisissituaties.

Een kwarteeuw geleden vroeg Har vard-econoom Dani Rodrik zich af: ‘has globalization gone too far?’ Het geschie den van talrijke financiële crisissen, klimaatverandering en degradatie van milieu, ongeleide vluchtelingenstro men, exuberante marktmacht van superbedrijven, alsook de opkomst van sterke leiders die simpele oplossingen propa geren, nopen vandaag tot reflectie. Leidt excessieve internationale economische integratie tot binnenlandse politieke desintegratie? John May nard Keynes antwoordde al in de jaren dertig van de vorige eeuw volmondig ja op deze vraag.

Het kan niet ontkend worden dat de geopolitieke spanningen het voorbije decennium flink opliepen. De huidi ge oorlog in Oekraïne viel niet uit de lucht. Maar meerdere waarnemers hebben er veel langer op gewezen

dat de echte krachtmeting die tussen Amerika en China is. China is er intussen in geslaagd de naoorlogse wereldorde op verschillende manieren te doorbreken, zowel economisch, techno logisch als miltair. De Chinees-Ameri kaanse handelsoorlog van 2018-19, de politieke demarches van China in Hong Kong, het coronavirus dat begin 2020 vanuit China de wereld overspoelde, en de weigering van China om de Russische invasie in Oekraïne te veroordelen, zijn tekenend voor de spanningen vandaag.

Hier stopt het helaas niet. Taiwan, een ei land onder zelfbestuur op zo’n honderd mijl van China verwijderd, werd lange tijd door westerse bedrijven als een veilige keuze beschouwd. Maar dat is al een tijdje niet meer het geval. Illustratief is dat bedrijven hoe langer hoe meer belangstelling toonden voor het verzekeren van hun activiteiten tegen mogelijk geweld en verstoring. De felle Chinese reactie op het bezoek van Nancy Pelosi eerder deze zomer was alweer geen verrassing. Beijing ziet Taiwan als een afvallige provincie en president Xi Jinping is duidelijk over de intenties: 'De historische taak van de volledige hereniging van het moeder land moet worden vervuld, en zal zeker worden vervuld.'

Er is veel onzekerheid over hoe dit con flict zich uiteindelijk zal manifesteren en hoe China ten aanzien van Taiwan tewerk zal gaan. Het zou een quaran taine-operatie kunnen zijn, een regel rechte handelsblokkade voor bepaalde goederen, of in het slechtste geval een militaire invasie. En in deze scenario’s

is het gissen hoe Taiwan en het Westen precies zullen reageren. Misschien is het verstandig hier voorlopig niet al te veel te speculeren. Ik verwacht ook niet dat het conflict dit najaar al helemaal escaleert, de binnenlandse agenda van China en de VS indachtig.

Toch is het allicht slechts een kwes tie van tijd. Wel ziet het er. En sowieso zag het er al naar naar uit dat we afstevenen op een bipolaire wereldorde met de VS en China als antagonisten. De toekomst is onzeker maar er lijkt inderdaad een groeiende loskoppeling in de maak tussen het westen en China. Er zullen meer regionale inspanningen komen om zelfvoorzienend te zijn en niet langer samen te werken in strategische sectoren. Verder lijkt het ook plausibel te veronderstellen dat we meer differentiatie krijgen inzake kwaliteitstandaarden van producten en diensten.

Hoe dan ook, gelukkig zorgen al deze ontwikkelingen en onzekerheden er ook voor dat ondernemingen zich aanpassen. Inderdaad, de nadruk ligt voortaan minder op efficiëntie en lage arbeidskosten en meer op zeker heid en veiligheid van bevoorrading. Handelsketens werden al korter, slim mer en sneller. En nieuwe technologische doorbraken suggereren dat die evolutie nog niet ten einde is.

Daarnaast is het voorbije decennium het politieke bewustzijn gegroeid dat globalisering ook met negatieve neveneffecten komt. Ongebreidelde internationale vrijhandel is vandaag geen doel op zich meer. De econo-

mische voordelen van handelsverdra gen werden in het verleden niet zelden schromelijk overschat. En brede wel vaartsanalyses bij het opstellen van vrijhandelsverdragen bleven meestal dode letter. Dat houdt in dat niet alleen gekeken wordt naar schaalvoordelen en efficiëntie, maar ook naar milieu- en verdelingseffecten, productstandaarden en arbeidsvoorwaarden.

Conclusie: De coronacrisis, het ongun stige geopolitieke gesternte, de vermin derde politieke appetijt voor internationale handelsakkoorden, toenemende klimaatinspanningen en nieuwe technologische ontwikkelingen zorgen er allicht voor dat aanvoerketens een regionaler karakter krijgen. Voor zover dit ordentelijk georkestreerd kan worden, is dat een scenario dat vanuit sociaaleconomisch en ecologisch oog

punt te verkiezen valt. Of dit ordelijke scenario effectief haalbaar is in het licht van de oplopende wereldwijde geopo litieke spanningen blijft voorlopig even wel afwachten.

Bron: OurWorldinData.org, Angus Maddison, Wereldbank

Deel 4

TOEKOMSTINDICATORCONCLUSIES

In het crisisjaar 2020 kende Limburg voor het eerst sinds onze telling een daling van indexpunten. Hoewel we toen een bloedrode Toekomstindicator verwachtten, viel de schade mee. De verschillende overheden hadden dan ook hun rol als crisisbuffer gespeeld. Hoewel 2021 ook nog een jaar vol met coronavarianten was, zien we dat de Limburgse veerkracht op vlak van internationalisering, innovatie en talent sterk is. Op twee van de drie deelindica toren kunnen we voor 2021 terug winst Deopmeten.grootste redenen voor de stijging van de index in Limburg voor 2021 zijn het herstel van het aantal export certificaten en de exportwaarde, het toegenomen aantal starters en de historische lage werkloosheid met de

vele openstaande vacatures. Elementen die we in de gaten moeten houden is de dalende VLAIO innovatie steun, het dalende aantal octrooiaan vragen en het aantal DBI’s dat stabili seert. Daarnaast zien we bij talent dat het aantal universiteits- en hogeschool studenten, BSO- en TSO-scholieren in de ‘harde richtingen’ en het aantal ASO-scholieren in STEM-richtingen wel stijgt, maar veel trager dan in de rest van Vlaanderen. Extra inspanningen op het vlak van onderwijs zijn dus wense Nulijk.

we duidelijk herstelcijfers zien in 2021 is de grote vraag wat de trend zal zijn in 2022 aangezien we dit jaar opnieuw als een crisisjaar kunnen beschouwen. De oorlog in Oekraïne zorgt namelijk voor indirecte effecten

zoals stijgende grondstof- en energie prijzen en specifiek in België ook een enorme stijging van de loonkost door de automatische indexering van de lonen. De cijfers die we van 2022 al kunnen analyseren zijn niet meteen rooskleurig. Zoals te verwachten, daalt het aantal exportcertificaten in de eerste helft van 2022. De exportwaar de stijgt, maar dit is te wijten aan de stijgende grondstof- en energieprijzen. Ook het aantal starters neemt af al is die daling minder opvallend in Limburg dan in de rest van Vlaanderen. De groei van de wereldeconomie moet worden bijgesteld en ook hier in Europa en Limburg wordt een recessie stilaan onafwendbaar.

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

91,76 96,81 96,47 95,23 100,00 103,75 106,06 108,72 120,60 123,89 124,73 138,74

97,75 94,51 93,09 94,56 100,00 114,77 115,29 117,24 124,39 138,55 136,66 145,03

Wanneer we verder dan deze indica toren kijken, zien we dat de reële eco nomische groei van het Vlaamse bruto binnenlands product (bbp) in 2022 wordt geraamd op +2,8%. De economische groei is het sterkst in de bedrijfstakken van het transport en de commu

nicatie, de gezondheidszorg en sociale diensten, de zakelijke diensten en de productie van uitrustingsgoederen.

De particuliere consumptie profiteert nog van de opleving die in 2021 begon. Maar de verwikkelingen rond de oorlog in Oekraïne en de inflatie belemme

ren een verder herstel. In 2023 zou de reële bbp-groei voor het Vlaamse Gewest +1,3% bedragen omwille van een vertraging van de consumptie en een minder rooskleurige uitvoer.

De recepten om die groei te bewerk stelligen zijn niet anders dan met de covidcrisis. De problemen zijn niet nieuw, maar zijn wel groter geworden en

meer geaccentueerd. De oplossingen moet gerealiseerd worden binnen regulier beleid. Doorheen deze publi catie deden we vijftien aanbevelingen

over hoe dit concreet kan. We roepen de verschillende overheden op om dit maal écht te kiezen voor hervormingen door hiermee aan de slag te gaan.

We moeten nu een versnelling hoger schakelen, willen we de komende jaren niet achter de feiten moeten aanlopen. Voka – Kamer van Koophandel Limburg heeft een checklist met aanbevelingen klaar op basis waarvan we onze economie écht kunnen transformeren en aansluiting zoeken bij Europese topregio’s.

INTERNATIONALISERING

1. Valoriseer onze Euroregionale troef Verhoog de concurrentiekracht Versterk de samenwerking tussen kleine dienstverleners en grote industriële spelers

4. Trek meer buitenlands kapitaal aan Coördineer het decentrale ecosysteem

INNOVATIE

6. Investeer verder in innovatie Intensievere samenwerking met VLAIO Maak regelluwe kaders mogelijk om innovatief beleid te maken Maak van Limburg een anker- en broedplaats voor snelle starters Gebruik duurzaamheid als motor voor innovatie

TALENT

11. Activeer inactieven met specifieke focus op zieken Hervorm de arbeidsmarkt Stimuleer samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven Versterk levenslang leren Verhoog ontwikkelingskansen hoger onderwijs Limburg

Internationalisering

Vlaanderen

Aantal exportcertificaten

Exportwaarden (in miljard €)

Aantal buitenlandse investeringsprojecten in Vlaanderen

Index Aantal exportcertificaten

AantalExportwaardenbuitenlandse investeringsprojecten in Vlaanderen

Vlaanderen

Limburg Aantal exportcertificaten

Exportwaarden (in miljard €)

Aantal buitenlandse investeringsprojecten in Limburg

Index Aantal exportcertificaten

AantalExportwaardenbuitenlandse investeringsprojecten in Limburg

Limburg

Vlaanderen

Human Resources in Science and Technology,

Innovatie

Evolutie totale IWT-bedrijfssteun (go + KMO) Vlaanderen (in miljoen €)

Startende ondernemingen Vlaanderen

Octrooiaanvragen Vlaanderen

Index Human Resources in Science and Technology, Vlaanderen

Evolutie totale innovatiesteun (go + KMO) Vlaanderen (in miljoen €)

Startende ondernemingen in Vlaanderen

VlaanderenOctrooiaanvragen

Limburg Human Resources in Science and Technology, Limburg

Evolutie totale IWT-bedrijfssteun naar Limburgse bedrijven (go + KMO) (in miljoen €)

Startende ondernemingen Limburg

Octrooiaanvragen Limburg

Index Human Resources in Science and Technology, Limburg

Evolutie totale innovatiesteun (go + KMO) (in miljoen €)

Startende ondernemingen Limburg

Octrooiaanvragen Limburg

Limburg

Talent

Vlaanderen Werkzoekenden zonder werk (gemiddelde werkloosheid) Vlaanderen

Werkaanbod (zonder uitzendopdrachten, rechtstreeks aan VDAB gemeld) Vlaanderen

Vlaamse hogeschool- en universiteitsstudenten Studenten nijverheid BSO en TSO in Vlaanderen Studenten ASO (STEM) in Vlaanderen

Doorstromingscoëfficient Vlaanderen

Index NWWZ (gemiddelde werkloosheid) Vlaanderen

Werkaanbod (zonder uitzendopdrachten, rechtstreeks aan VDAB gemeld) Vlaanderen

Vlaamse hogeschool- en universiteitsstudenten Studenten nijverheid BSO en TSO in Vlaanderen Studenten ASO (STEM) in Vlaanderen Doorstromingscoefficient Vlaanderen

Index talent Vlaanderen

Limburg Werkzoekenden zonder werk (gemiddelde werkloosheid) Limburg

Werkaanbod (zonder uitzendopdrachten, rechtstreeks aan VDAB gemeld) Limburg

Limburgse hogeschool- en universiteitsstudenten Studenten nijverheid BSO en TSO in Limburg Studenten ASO (STEM) in Limburg

Doorstromingscoëfficient Limburg

Index NWWZ (gemiddelde werkloosheid) Limburg

Werkaanbod (zonder uitzendopdrachten, rechtstreeks aan VDAB gemeld) Limburg

Limburgse hogeschool- en universiteitsstudenten Studenten nijverheid BSO en TSO in Limburg

Studenten ASO (STEM) in Limburg

Doorstromingscoefficient Limburg

Index talent Limburg

Samengestelde indicator

105,79108,68105,6399,97100,00102,35110,44115,76117,28121,53115,95132,24111,70108,28105,51103,06100,0096,7493,4890,2187,4085,0483,7283,04100,7199,5895,8795,53100,0099,92100,71102,06102,09101,83100,56102,33114,06108,66103,61102,10100,00100,96101,6299,4796,8294,5696,3697,53121,39139,51128,54104,53100,00116,08157,16185,11193,76220,03184,14250,27100,19103,84104,2396,78100,00100,29108,55120,44125,65131,01125,14150,5826.13827.80228.94729.48630.14330.18330.47829.31129.52429.16131.88133.07418.48721.24819.57715.92015.23017.67923.93528.19329.51033.51128.04438.11634.96333.73433.60936.19335.02934.92832.27029.08527.87926.73827.99123.2638.2167.8277.4637.3547.2037.2727.3207.1656.9746.8116.9417.0253.8063.7633.6233.6103.7793.7763.8063.8573.8583.8483.8003.86793,0690,2187,9085,8683,3180,5977,8875,1672,8270,8569,7569,1886,7192,2396,0397,82100,00100,13101,1197,2497,9596,74105,77109,7291,7696,8196,4795,23100,00103,75106,06108,72120,60127,18126,52138,7497,8094,5393,1394,59100,00114,84115,34117,28124,45143,53139,02145,03

Grafiek 1 - Toekomstindicator 15

Grafiek 2 - Index export 17

Grafiek 3 - Index exportwaarden 18

Grafiek 4 - Index buitenlandse investeringen 19

Grafiek 5 - Deelindicator internationalisering 20

Grafiek 6 - Index human resources in science and technology 26

Grafiek 7 - Index VLAIO-bedrijfssteun (grote ondernemingen en KMO’s) 27

Grafiek 8 - Starters 28

Grafiek 9 - Index octrooiaanvragen 29

Grafiek 10 - Deelindicator innovatie 30

Grafiek 11 - Index niet-werkende werkzoekenden 36

Grafiek 12 - Index werkaanbod 37

Grafiek 13 - Ratio werkaanbod-werkloosheid 37

Grafiek 14 - Doorstromingscoëfficiënt 38

Grafiek 15 - Index hogeschool- en universiteitsstudenten 38

Grafiek 16 - Index BSO- en TSO-leerlingen in ‘harde’ richting 40

Grafiek 17 - Index ASO-leerlingen (STEM) 41

Grafiek 18 - Deelindicator talent 42

Grafiek 19 - Wereldhandel in goederen en diensten 51 Grafiek 20 - Toekomstindicator 53

Grafiek 21 - Reële economische groei 54

Bijlage OVERZICHT GRAFIEKEN

Tabel 1 - Aantal buitenlandse investeringen 18

Tabel 2 - VLAIO-innovatiesteun 27

Tabel 3 - Aantal startende ondernemingen 28

Tabel 4 - Aantal octrooiaanvragen 29

Tabel 5 - Aantal universiteits- en hogeschoolstudenten 39

Tabel 6 - Aantal universiteits- en hogeschoolstudenten (per vestiging) 39

Tabel 7 - Aantal BSO- en TSO-leerlingen in ‘harde’ richting 40

Tabel 8 - Aantal leerlingen ASO (STEM) 41

Bijlage OVERZICHT TABELLEN

Johann +Menno.vangemeren@voka.beAdviseurMenno+32philippe.reyners@voka.beAdviseurPhilippe+32Jonas.deraeve@voka.beDirecteurJonas+32johann.j.l.leten@voka.beGedelegeerdLetenbestuurder11560211DeRaeveBelangenbehartiging11560203ReynersBelangenbehartiging11560228vanGemerenBelangenbehartiging3211560231

in samenwerking met: met dank aan onze partners:

Tom GedeputeerdeVandeputvan economie – voorzitter POM +32tom.vandeput@limburg.be11237042

De overname van teksten uit de Toekomstindicator wordt aangemoedigd, mits bronvermelding.

Verantwoordelijke uitgever:

Karin Van De Velde Voorzitter Voka – Kamer van Koophandel Limburg www.voka.be/limburg