De ‘degrowth’ (of ontgroei)-beweging lijkt de jongste maanden aan een opmars bezig, met onder meer een groot congres in het Europese parlement en toenemende aandacht in de media.
Het hele idee vertrekt van een zeer terechte bezorgdheid over klimaat en milieu: beide staan onder druk en op dit moment zitten we niet op schema om snel genoeg tot een echt duurzaam model te komen. De conclusie is dan dat het helemaal anders moet: ons economisch model moet volledig omgegooid worden, we moeten weg van de focus op economische groei, we moeten het met minder gaan doen en we moeten naar een enorme herverdeling op wereldvlak.
De bezorgdheid is terecht, en de vaststelling dat er vandaag nog altijd te weinig sense of urgency is allicht ook. Maar de voorgestelde recepten zijn onrealistisch en dreigen ons uiteindelijk nog veel verder van een echt duurzaam model te brengen.
Vandaar, vijf redenen waarom het degrowth-verhaal onzinnig is:
1. Geen welvaartsstaat zonder economische groei
Onze huidige welvaartsstaat steunt op economische groei, onder meer om de impact van de vergrijzing op te vangen. Door die vergrijzing moet de overheid de komende jaren elk jaar meer geld uitgeven aan pensioenen en gezondheidszorg. De recentste ramingen geven aan dat de jaarlijkse overheidsuitgaven daardoor tegen 2050 18 miljard (in euro’s van vandaag) hoger zullen liggen dan vandaag.
Maar die raming gaat wel uit van de verwachting van een continue, normale economische groei. Mocht die groei volledig stilvallen, dan loopt die jaarlijkse vergrijzingsfactuur op tot 64 miljard. En bij een effectief krimpende (‘ontgroeiende’) economie zou dat nog meer zijn.
De realiteit is dat het zelfs bij een normale economische groei een grote (maar haalbare) uitdaging wordt om onze welvaartsstaat onder de druk van de vergrijzing overeind te houden. Met een krimpende economie wordt dat onmogelijk, en zal er dus fors gesnoeid moeten worden in die welvaartsstaat.
2. Zonder groei gaat onze overheid failliet
Een gelijkaardig verhaal geldt voor de volledige overheidsfinanciën. Met het huidige begrotingstekort, de aankomende vergrijzing en de huidige verwachtingen rond economische groei en rentes zal onze overheidsschuld de komende jaren verder oplopen. Zonder ingrepen gaan we richting 130% van het bbp tegen 2030, en daarna nog hoger.
Ook dat is in de veronderstelling van een normale economische groei. Mocht die groei stilvallen, dan krijg je heel andere scenario’s voor de schuld: zonder economische groei zou die spectaculair oplopen. Met een ontgroeiende economie wordt dat nog erger. België zou dan vrij snel in de problemen komen op de financiële markten, en op termijn niet langer in staat zijn om de overheidsschulden te financieren.
Dat zou vervolgens leiden tot pijnlijke ingrepen in de overheidsuitgaven, concreet dus in uitkeringen, onderwijs, publieke infrastructuur… , met dramatische sociale en economische gevolgen. Zonder economische groei kunnen we ons huidige overheidsapparaat niet behouden.
3. Naar een minus-sum-game
Zonder economische groei kunnen mensen binnen de samenleving er enkel nog op vooruit gaan ten koste van anderen. In een krimpende economie wordt dat nog erger: dan moeten er mensen op achteruit gaan alleen al om het niveau voor de rest te behouden.
De ‘degrowthers’ lijken ervan uit te gaan dat opgelost kan worden via een massale herverdeling, vooral via hogere belastingen op de ‘rijken’. Maar het niveau van belastingdruk dat daarvoor nodig zou zijn, wordt al snel heel erg onrealistisch. In België hebben we vandaag al bij de zwaarste belastingdruk op kapitaal van Europa. Mochten we daar echt naar het hoogste niveau willen, dan zou dat extra belastinginkomsten van zo’n 4 miljard kunnen betekenen.
Gegeven de negatieve impact op de economische activiteit zou het uiteindelijke resultaat lager uitvallen (onder meer doordat kapitaal hier zou vertrekken). 4 miljard is uiteraard veel geld, maar staat totaal niet in proportie tot de enorme plannen achter het degrowth-verhaal.
4. Democratisch onhaalbaar
Het degrowth-verhaal pleit voor een enorme aanpassing van het gedrag van grote groepen mensen, voor een herverdeling op wereldvlak op een ongeziene schaal en voor een vrijwillige sprong terug in materiële welvaart voor een groot deel van de bevolking in het westen. En dat zou op een democratische manier moeten gebeuren, en dan ook nog op korte termijn.
Dat is wel heel erg onwaarschijnlijk. Dat grote delen van de westerse bevolking vrijwillig afstand zouden doen van een belangrijk deel van hun huidige welvaartsniveau is al hoogst twijfelachtig. Dat dat zou kunnen met een timing die overeenstemt met de noodzaak van een versnelde duurzame transitie is helemaal uitgesloten.
5. Degrowth leidt niet naar een duurzaam model
Iets minder doen van een vervuilende activiteit is niet de weg naar een echt duurzaam model. Minder gaan vliegen, zal inderdaad de uitstoot van broeikasgassen door vliegtuigen verminderen. Maar dat zal die uitstoot nooit tot nul reduceren (tenzij we volledig stoppen met vliegen).
De echte oplossing ligt erin de technologie te ontwikkelen waarmee we kunnen vliegen zonder uitstoot (of andere schadelijke neveneffecten). In een breder perspectief gaat het niet zozeer om minder (vervuilende) energie te verbruiken, maar om energie op een niet-vervuilende manier te produceren (die dan onbeperkt verbruikt kan worden).
Om dat soort innovaties te realiseren, is net meer economische groei nodig om de noodzakelijke investeringen in onderzoek & ontwikkeling en in nieuwe technologieën te financieren. In een degrowth-scenario dreigen dat soort investeringen net minder te gebeuren waardoor we ook op het vlak van duurzaamheid op termijn slechter af zouden zijn.
De duurzame transitie vormt een enorme uitdaging. Er worden op dat vlak al stappen gezet: ook in België is er al een effectieve ontkoppeling van de economische activiteit en de uitstoot van broeikasgassen (de uitstoot krimpt, terwijl de economie groeit). Maar totnogtoe verloopt dat te traag. We moeten daar, ook op internationaal vlak, naar een versnelling. Maar dat zal niet lukken via de degrowth-recepten. Integendeel, we moeten net naar meer duurzame groei. De weg daarnaar verloopt via meer innovatie en meer investeringen. Niet via minder.
